Letterlijke tekst persconferentie informateurs Remkes en Koolmees op 18 oktober 2021 over stand van zaken van kabinetsformatie

Mediatekst | 18-10-2021

Inleidende verklaring informateur Koolmees

Goedemiddag allemaal. Tijdens onze eerste persconferentie hebben we gezegd dat we jullie met enige regelmaat zouden bijpraten over de stand van zaken van de formatie en vooruit te blikken op het proces. En vandaag leek ons een goed moment daarvoor. Alle belangrijke onderwerpen zijn inmiddels voor de eerste keer aan bod gekomen, denk aan stikstof, veiligheid, klimaat, bestaanszekerheid, wonen, bestuursstijl. Kortom, de kop is eraf. En we gaan nu een volgende fase in, die staat in het teken van verdiepen en van uitwerken van de onderwerpen en de thema’s. Het gaat dan ook over het maken van politieke keuzes, die de grondslag gaan vormen voor het coalitieakkoord. En omdat op een geconcentreerde en ook efficiënte manier te doen, hebben we afgesproken ook op locatie bijeen te komen, met de fractievoorzitters en de secondanten. En dat betekent concreet dat we van 27 tot 29 oktober we opnieuw naar Landgoed de Zwaluwberg in Hilversum gaan, en een week later gaan we op 4 en 5 november overleggen in het provinciehuis in Groningen. Ik wil benadrukken dat de kop er weliswaar af is, maar er nog heel veel werk te verrichten is. Natuurlijk is al het nodige overleg geweest met externen, ligt er veel materieel uit de periode van Herman Tjeenk Willink en Mariëtte Hamer. En daar wordt dankbaar gebruik van gemaakt. Dat hoeven we niet allemaal opnieuw te doen. We gaan wel een beperkte aantallen externen uitnodigen, volgende week gaan we bijvoorbeeld gesprekken voeren met de directeur van het CPB, de president van DNB en de voorzitter van studiegroep begrotingsruimte...

(Ik word een beetje onrustig, excuus. Ik ben even niet heel goed, maar ja, ik herpak me even. Misschien wat water ja. Ik weet niet wat er aan de hand is... Nee, het gaat goed, dankjewel.)

Volgende week gaan we bijvoorbeeld gesprekken voeren met de directeur van het CPB, de president van DNB en de voorzitter van studiegroep begrotingsruimte, om van hen de laatste financieel-economische inzichten mee te krijgen. En daarnaast gaan we nog praten met de Belastingdienst, het UWV, het COA en het IND, die ook nog zullen langskomen voor gesprekken. Verder is er een bewuste keuze gemaakt om serieus te werken aan een nieuwe bestuursstijl en aan het versterken van de democratische rechtsorde. De vier fractievoorzitters zullen daarom een uitnodiging voor gesprek sturen aan de afvaardiging van ouders die zwaar zijn geraakt door de toeslagaffaire. En het is belangrijk om bij het begin van een nieuwe kabinetsperiode naar hun verhaal te luisteren, er lessen uit te trekken, en horen wat er anders en beter kan. Verder wordt er nog een aantal mensen uitgenodigd die de gevolgen van de aardbevingen door gaswinning aan den lijve heeft ondervonden, en ook enkele experts op dat terrein. Het is ook belangrijk om hun ervaringen te horen. Onderdeel van het versterken van de democratische rechtsorde, is dat we uit levensechte voorbeelden kunnen leren hoe de verhouding tussen de overheid en burgers kan worden verbeterd. Tot slot hebben Johan Remkes en ik Pieter Omtzigt uitgenodigd voor een gesprek. We hebben steeds gezegd dat we zoveel mogelijk partijen uit het brede midden willen betrekken bij ons werk, en er kon nog niet eerder door een informateur met de heer Omtzigt worden gesproken. Dit was mijn onderdeel. Johan?

Inleidende verklaring informateur Remkes

Op de vorige persconferentie heb ik al gezegd dat deze formatie op een nieuwe leest wordt geschroeid. Dat we kiezen voor een geheel nieuwe werkwijze. Ik heb toen ook toegelicht dat we toewerken naar een beknopt coalitieakkoord en een verdere uitwerking daarvan in een regeerprogramma. Aan onze ambitie op dit punt is dus nog op geen enkele wijze afbreuk gedaan. De afgelopen dagen hebben we in gesprekken met de partijen gekeken hoe we dit concreet handen en voeten kunnen geven. Zonder dat het denken daarover helemaal stilstaat, is er wel steeds meer overeenstemming hoe dat eruit zou moeten zien. Wat ons nu voor ogen staat, is dat in het coalitieakkoord de focus komt te liggen op het ‘wat’ en op het ‘waarom’. De onderwerpen en thema’s zullen in dat stramien in het coalitieakkoord worden vastgelegd. Vervolgens wordt een regeerprogramma opgesteld, waarin de nadruk komt te liggen op het ‘hoe’. Inmiddels is er een voorkeur bij de vier partijen dat dit zal gebeuren nadat het constituerend beraad heeft plaatsgevonden en nadat de bewindspersonen zijn beëdigd door de Koning. Anders dan wat ik de vorige keer zei, betekent dit dat het regeerprogramma niet door kandidaat-bewindspersonen, maar door beëdigde bewindspersonen zal worden opgesteld. Onze inschatting is dat het nieuwe kabinet in het bestek van een beperkt aantal weken dat regeerprogramma kan opstellen en na afronding daarvan zal het debat over de regeringsverklaring plaatsvinden. In de periode daarna zullen de afzonderlijke bewindspersonen het regeerprogramma per thema en onderwerp verder uitwerken voor uitvoeringsaspecten, en de bewindspersonen zullen hierover natuurlijk ook overleg met de Kamer voeren. De precieze tijdsfasering en uitwerking van de nieuwe werkwijze moet dus in dat opzicht nog nader worden bepaald. Het blijft in sommige opzichten een kwestie, zoals ik dat vorige heb genoemd, van pionieren en experimenteren. Het doel blijft echter op deze wijze wel helemaal overeind. Dat er met deze werkwijze meer afstand wordt gecreëerd tussen kabinet en de coalitiepartijen. Er ontstaat dus meer ruimte voor de Kamer, ook voor oppositiepartijen om invloed te hebben op het kabinetsbeleid. En er komt meer aandacht voor de uitvoerbaarheid van de voorstellen. En dat alles kan een belangrijke bijdrage leveren aan een nieuwe bestuurs- en nieuwe parlementaire cultuur, die ons voor ogen staat. Gaat het nog lang duren? Ik begrijp die vraag natuurlijk, maar die is nog steeds niet te beantwoorden. Dat is echt koffiedik kijken. Wat ik wel kan zeggen, is dat ik merk dat de partijen vaart willen maken. Er wordt intensief overlegd, zoals door Wouter Koolmees zojuist al is aangegeven, ook al is dat niet altijd zichtbaar. Wat u de afgelopen dagen al wel hebt kunnen zien, is de grotere rol voor de secondanten in deze formatie. Dat zorgt ervoor dat het tempo in de formatie blijft, omdat de agenda’s van de fractievoorzitters soms wat lastiger te plannen zijn. Bijvoorbeeld ook in deze week, waarin de minister-president twee dagen in Brussel is vanwege de Europese Raad, wordt door de secondanten en hun ondersteuning hard doorgewerkt. Dat gebeurt overigens niet altijd via formele bijeenkomsten hier in het Logement. Soms wordt ook buiten ieders zicht apart gewerkt aan teksten en voorstellen. En dat zal vooral in de tweede helft van deze week zo zijn. Vanaf volgende week maandag is er dan weer overleg in Het Logement en op De Zwaluwberg. Het laat in ieder geval zien dat er bij iedereen de wil is om serieus stappen vooruit te zetten. Maar zoals het aloude adagium luidt: ‘niets is besloten totdat er over alles is besloten’. Met andere woorden: er is pas overeenstemming over een onderwerp, als er overeenstemming is over het totaal. Tot zover de toelichting op onze werkwijze en planning de komende anderhalve week. Wij zullen met een nieuwe tussenstand bij u komen als wéér een volgende stap is gezet.

BREMER (RTL)
Om te beginnen aan de heer Remkes. U had het over een, er wordt een coalitieakkoord over het ‘wat’ en ‘waarom’. En ik begrijp dat daarna niet dus, daarna worden er bewindspersonen uitgekozen en dan is het aan de Kamer om met die bewindspersonen te gaan praten over het ‘hoe’.

REMKES
Nee, ik heb nog net iets anders gezegd. Daarna zullen de bewindspersonen en zal het nieuw gevormde kabinet gaan praten over een regeerprogramma, waarbij natuurlijk iedere bewindspersoon op zijn eigen terrein met voorstellen zal komen. Daarna de regeringsverklaring en daarna, afhankelijk van het onderwerp, uitvoeringsprogramma’s. En u kunt zich voorstellen dat het ene uitvoeringsprogramma op het ene departement, meer tijd en voorbereiding vraagt dan het andere uitvoeringprogramma. En daar wordt vanzelfsprekend met de Kamer over gepraat, net zo goed als het vanzelfsprekend met de Kamer over de regeringsverklaring wordt gesproken.

BREMER
En over die bewindspersonen: heeft u zicht op hoeveel bewindspersonen die nu in de regering zitten, mogelijk terugkomen, omdat het allemaal nieuw zou worden?

REMKES
Over de bemensing van het kabinet is heel oriënterend gepraat, en zeker nog niet tot op het niveau van wie mag wel en wie mag niet terugkomen.

BREMER
Heeft u dan wel gepraat over hoeveel mensen in dat kabinet zullen komen?

REMKES
Dat is een van de hele oriënterende gespreksonderwerpen geweest.

BREMER
Dus daar is ook nog geen antwoord op.

REMKES
Nee.

BREMER
Dan over de knelpunten. Medisch-ethisch. Bent u daar al, is dat al voorbij gekomen?

REMKES
Wouter Koolmees heeft zojuist gezegd dat alle onderwerpen voorbij zijn gekomen.

BREMER
Ik hoorde hem niet medisch-ethisch zeggen, volgens mij.

KOOLMEES
Alle inhoudelijke onderwerpen zijn langsgekomen en zijn voor de eerste keer inhoudelijk besproken.

BREMER
Dat kan zijn, maar er is dus, er zijn nog geen knopen doorgehakt?

KOOLMEES
Nee, alles is, wat de heer Remkes ook zei, alles is pas totaaldeal als er inderdaad overeenstemming is op alle onderdelen. We hebben nu een eerste ronde onderwerpen gehad, ook de verschillen in kaart gebracht. Ook gekeken: wat willen verschillende politieke partijen nou? Zo’n eerste ronde is nu afgerond eigenlijk.

VRAAG (NOS)
Meneer Remkes, ik hoor u zeggen: alle partijen willen graag vaart maken. En tegelijkertijd hoor ik u hier allerlei nieuwe plannen van: we gaan met allerlei organisaties praten en de ouders van de toeslagenaffaire nog een keer. Wat is de reden daarvan?

REMKES
De reden daarvan is dat dit ook vastgelegd is in een Kamermotie. Daar ligt ook een toezegging, dus wij vinden dat we die toezeggingen die gedaan zijn, dat we die gewoon moeten nakomen. Waar het gaat om de bevingsproblematiek en waar het gaat om de toeslagenproblematiek. En bovendien hebben wij er natuurlijk ook behoefte aan om eens even wat meer zicht te krijgen, waar zitten nou precies die hobbels en wat zou je er eventueel aan moeten doen? 

VRAAG
Kost dat niet weer enorm veel tijd?

REMKES
Kijk, het is niet de bedoeling iedereen die in de eerste ronde langs is geweest, dat die weer opnieuw bij ons langskomen, dat doen we dus heel selectief, dat heb ik volgens mij in een eerdere fase ook al aangegeven. En we lopen natuurlijk tegen, ook tegen de vraag aan: wat is financieel-economisch bijvoorbeeld, wat is de ruimte die er is? En ja, daarvoor heb je toch het CPB en De Nederlandsche Bank nodig. We hebben zicht nodig, waar zitten nou precies als het gaat om ook de actuele problematiek van de asielopvang en de opvang van statushouders,  waar zitten nou precies de knelpunten en wat moet je er eventueel aan doen om die knelpunten op te lossen? Dus selectief doen we dat, maar in generieke zin, want er hebben zich al veel meer mensen bij ons gemeld, en die deur, kon ik u verzekeren, blijft om de reden die u aangeeft, dicht.

VRAAG
Nou neemt u dus alle tijd voor de details van dat coalitieakkoord. Lopen we nu het risico dat dan zo meteen als dat regeerprogramma moet worden geschreven, dat dan weer alles opnieuw moet worden besproken?

REMKES
Volgens mij dient dat regeerprogramma vormgegeven te worden binnen de lijnen van het coalitieakkoord. 

VRAAG
Maar denkt u dat het ‘hoe’ makkelijker is dan het ‘waarom’?

REMKES
Ik heb volgens mij in de vorige persconferentie gezegd, het is goed voor de ruimte tussen kabinet en Kamer, maar het is ook spannender voor bewindspersonen, want de armslag die men heeft bij de beantwoording van de vraag van het ‘hoe’ is natuurlijk interessanter als je daar meer ruimte hebt, dan dat van tevoren alles in een dichtgetimmerd coalitieakkoord is geregeld. 

VRAAG (AD)
Heeft u het dan ook al gehad over wie er straks, of het wenselijk zou zijn of de leiders van de coalitie plaatsnemen in de Kamer?

REMKES
Over dat thema is, zoals ik net heb gezegd, heel generiek gesproken en op dat detailniveau niet.

VRAAG
Er is nog geen voornemen bekend? En zijn er al afspraken gemaakt over het wekelijkse coalitieoverleg? Nu was het zo dat de coalitie op maanden bijeenkwam. Meestal op het ministerie van Volksgezondheid. Er kwamen leden van het kabinet en leden van de TK bij elkaar. Is dat iets wat men in ere wil houden?

REMKES
Over de werkwijze van een nieuw kabinet, gaat een nieuw kabinet, maar ga er maar vanuit dat in de geest van deze nieuwe opzet, dat dat overleg in de oude vorm niet terug zou keren.

VRAAG
En u zei van: drukke agenda’s. Ik begreep dat de minister-president een paar daagjes op vakantie is gegaan. Is dat dan ook een drukke agenda-afspraak, zeg maar?

REMKES
Ik heb net iets gezegd over verplichtingen van een minister-president in Brussel en ik sluit niet helemaal uit, ik ken zijn agenda niet precies, ik sluit niet helemaal uit dat daar ook paar vrije dagen in zitten. En dat begrijp ik ook helemaal zeker. Als ik kijk naar de agenda van de minister-president, ik hoef volgens mij verder niks meer te zeggen.

VRAAG (NRC)
Ik zal het beperkt proberen te houden, want ik heb echt een heleboel vragen, maar ik zou eerst wel willen weten, jullie zeggen dat in die eerste ronde gesprekken er over alle thema’s is gesproken. Wat heeft dat nou precies opgeleverd, staan jullie hier nu om te zeggen: het is gelukt, we gaan door. Is dat de boodschap?

KOOLMEES
Nee, dat is niet de boodschap. De boodschap is dat alle inhoudelijke onderwerpen die natuurlijk voor de hand liggen dat erover wordt gesproken, in de afgelopen tien dagen echt op detailniveau zijn besproken met alle vier de partijen, om ook gevoel te krijgen: waar hebben we het nou over? Is er al op grote lijnen, richtingen, overeenstemming, maar waar zitten ook de verschillen natuurlijk. Om in een volgende fase echt, zal ik maar zeggen, stappen te kunnen zetten, om te kunnen concretiseren. En ook misschien ook wel dingen met elkaar te onderhandelen, uit te ruilen. Maar zo’n eerste ronde is nodig om zicht te krijgen over: waar zitten nou de partijpolitieke verschillen tussen deze vier partijen?

VRAAG
Alleen, als ik het goed begrijp, hebben voorgaande informateurs dat ook als steeds gedaan en steeds geconcludeerd dat inhoudelijke verschillen niet supergroot zijn. Concluderen jullie hetzelfde?

KOOLMEES
Zo’n conclusie kunnen wij nog niet trekken op dit moment. Mevrouw Hamer heeft eerder geconcludeerd dat de heer Tjeenk Willink heeft geconcludeerd dat er ook op hoofdlijnen overeenstemming is over welke richting het op moet gaan. Maar dat laat onverlet dat daaronder nog wel heleboel verschillende standpunten zitten van de politieke partijen, waar wel overeenstemming moet worden bereikt voordat je tot een coalitieakkoord, ook zelfs hoofdlijnen, kunt komen.

VRAAG
Maar dat coalitieakkoord dat gaat dus over het ‘wat’ en het ‘waarom’ en niet meer over het ‘hoe’. Dat is iets nieuws zeggen jullie, kunnen jullie dat concreet maken? Want wat zou er bijvoorbeeld nu niet instaan als het gaat over ....

KOOLMEES
Waar nu een voorbeeld over gegeven wordt, wordt natuurlijk uitgelegd als zijnde: hier hebben de partijen al standpunten over ingenomen. Ik denk dat, we streven natuurlijk naar een coalitieakkoord op hoofdlijnen, en ook in omvang beperkt. Zodat er inderdaad straks, zoals de heer Remkes net uitlegde, meer ruimte is voor de bewindspersonen in overleg met de Tweede Kamer. Niet alleen maar de coalitie, maar ook de oppositie, met de uitvoering, met belanghebbenden, in overleg te komen tot een uitwerking van hoe je het precies vormgeeft. Dat is wel echt een nieuwe experimentele werkwijze zoals ik het de vorige keer heb genoemd, waar we eigenlijk niet zoveel ervaring mee hebben de afgelopen jaren.

VRAAG
Dus die gesprekken die je nu aan het voeren zijn, of gaan voeren, die gaan ook niet over het ‘hoe’? Die gaan echt alleen over het ‘wat’ en ‘waarom’?

KOOLMEES
Verkennend gezien gaat het wel eens over het ‘hoe’, maar de gedachte is natuurlijk wel dat straks bij de uitwerking van een coalitieakkoord op hoofdlijnen  nadere invulling wordt gegeven aan het ‘hoe’. Hoe je dat precies gaat doen, in welke tijdsfasering je dat gaat doen, een aantal onderwerpen hebben natuurlijk een langere tijdshorizon, die kunnen niet in een of twee jaar worden opgelost. Dus daarom ontstaat er gewoon meer ruimte voor dialoog tussen het kabinet, het toekomstig kabinet, en de Tweede Kamer.

VRAAG
Dan heb ik nog een vraag en dat gaat over die fractievoorzitters. Vanwege agenda’s lukt het niet helemaal om bij elkaar te komen, gaat het er ook om dat die secondanten wat makkelijker met elkaar kunnen onderhandelen?

REMKES
Wat moeten we daar nou over zeggen? Ik constateer twee dingen. In de eerste plaats dat de secondanten op een voortreffelijke manier met elkaar omgaan, dat de sfeer ook uitstekend is. Dat is ook zo tussen de fractievoorzitters. Wij hebben zaterdag op een hele goede manier met alleen de fractievoorzitters in het Catshuis gezeten, en die sfeer is prima. Alleen, wat nog wel eens het geval wil zijn, en ik moet zeggen dat ik dat ook volkomen begrijpelijk vindt, fractievoorzitters houden inhoudelijk de kaart soms nog even tegen de borst en de secondanten die, en dat was het karakter van de rondes die we nu hebben, breng eens even in kaart, waar liggen nou jullie speerpunten en dergelijke. En dat kan makkelijker door de secondanten gebeuren. Dus dat is een natuurlijke rol eigenlijk.

VRAAG (TELEGRAAF)
Ik vroeg af, het begrotingsseizoen is inmiddels begonnen. Wordt er ook nog gekeken of er voor volgende jaar al in de vorm van een deelakkoord op wonen, stikstof al iets extra’s gedaan kan worden?

KOOLMEES
Volgens mij heb jij daar de vorige keer iets over gezegd toch?

REMKES
Ik bedoel, daar wordt natuurlijk naar gekeken. Er zijn wel bepaalde deadlines de komende paar maanden. Maar er wordt natuurlijk gekeken naar de vraag: wat kon nog in 2022 handen en voeten krijgen? 

VRAAG
Want u zei ook, als ik het goed begreep, overeenstemming over onderwerp is of pas als er een overeenstemming over het totaal. Dat lijkt eigenlijk deelakkoorden juist uit te sluiten.

REMKES
Nee, ja, het sluit deelakkoorden uit, maar het sluit niet uit dat je tegen de, in sommige opzichten fatale termijn, dat je overeenstemming over het totaal bereikt.

VRAAG
Een andere ook over dat ‘wat’ en ‘waarom’ en het ‘hoe’. Het ‘hoe’ is volgens mij best wel een belangrijke vraag, ook best wel een moeilijke vraag. Hoe voorkom je in die constellatie dat bij wijze van spreken een nieuw kabinet wordt beëdigd, gaat nadenken over het ‘hoe’, er toch niet uitkomt en alweer valt voordat het goed en wel begonnen is.

REMKES
Kijk, ik nuanceer in dit opzicht even in één opzicht. Er zijn natuurlijk een paar ingewikkelde ‘hoe’-vraagstukken waar je aan die formatietafel niet omheen kunt, dus daar zal wel gedegen over gesproken worden. Maar dat gaat alleen maar over de echte, hele ingewikkelde politieke highlights, en nergens anders over. En wij proberen dat proces ook wel op een goede manier te bewaken samen.

VRAAG
U probeert de moeilijke punten al een beetje weg te masseren.

REMKES
Ik heb volgens mij, want er zit nog een andere kant aan deze vraag, en daar heb ik ook toen in het debat over het verslag van mijn eerste formatiefase iets gezegd. De Kamer moet zich ook goed realiseren dat een dun regeerakkoord ook betekent dat er een vrij groot aantal dingen niet in zullen staan. En daar moet dan moet niet de klacht over gaan, want dat is de consequentie van die brede wens, die ook in de Kamer werd uitgesproken. Datzelfde geldt voor een gedetailleerde doorrekening van het CPB. Want die stellen natuurlijk juist heel veel, bij de doorrekening, heel veel ‘hoe’-vragen. 

DE ZOETEN (NIEUWSUUR)
Deze coalitie was een beetje een moetje. Na die eerste ronde, bent u optimistischer geworden over de kans van slagen en het enthousiasme voor deze coalitie?

KOOLMEES
Volgens mij kunnen we daar nog niet zoveel over zeggen. We hebben de eerste ronde, inhoudelijke verkenning gehad. Het is ook bewust geweest van deze vier partijen om met elkaar het te proberen, waarbij verschillende partijleiders ook al aangegeven bij het debat met de heer Remkes, dat ze echt een serieuze poging gingen doen om hier uit te komen. Maar de kans van slagen, daar kan ik nog niet zoveel over zeggen.

DE ZOETEN
Meneer Remkes, denkt u: al dat gedraal, waar was dat nou voor nodig?

REMKES
Zal ik daar maar eens niet op terugblikken. Mentaal steek ik zo in elkaar: laten we kijken naar morgen en overmorgen. En niet zozeer naar gisteren en eergisteren.

DE ZOETEN
Maar is er een enthousiaste ploeg bezig?

REMKES
Ja, daar zitten enthousiaste mensen aan tafel, die ook met elkaar aan de slag willen. En iedereen realiseert zich dat, dat dat wat er in de eerste fase gebeurd is, natuurlijk niet het meest productief is geweest. Maar we moeten vooruit.

DE ZOETEN
Die eerste ronde, mag ik dan wel concluderen dat die geen breekpunten heeft opgeleverd?

KOOLMEES
Als er breekpunten waren geweest dan hadden we hier niet gestaan nu met deze procesinformatie. Die conclusie kunt u wel trekken ja.

DE ZOETEN
Dus ook niet op medisch-ethisch gebied? 

KOOLMEES
Ik ga niks zeggen over inhoudelijke onderwerpen, dan zou ik teveel het proces verstoren, dat begrijpt u ook. Maar anders zouden we hier nu niet staan om een update te geven van dit proces.

DE ZOETEN
Tot slot. Sigrid Kaag zei: voor Sinterklaas moeten de ministersploeg tot wel op het bordes kunnen staan. 

KOOLMEES
Wij hebben eerder gezegd dat wij wel een datum in ons hoofd hebben, maar dat niet met u gaan delen om te voorkomen dat het er dan veel druk op komt te staan. Dus over de timing geven wij geen commentaar.

DE ZOETEN
Maar nog wel dit jaar toch?

KOOLMEES
Dit hadden we voorspelt, dit zijn de vervolgvragen. Ook daar geven we geen commentaar op.

VRAAG (SBS)
Toch een beetje over hetzelfde, want over ruim anderhalve week, meneer Remkes, dan is het record van de langste formatie sinds de Tweede Wereldoorlog gevestigd. Hoe kijkt u daar dan naar?

REMKES
Ik heb net gezegd, u krijgt weer hetzelfde antwoord. Ik heb net gezegd: ik kijk niet naar gisteren, maar ik kijk naar morgen en overmorgen.

VRAAG
Oké, u heeft er niet een bepaald gevoel bij? Lijkt mij niet een record wat je op je naam wilt zetten.

REMKES
We kunnen constateren dat er tot dusver, vanaf 17 maart, al geruime tijd geïnformeerd is, en het is zoals het is. Daar kunnen we nu lang en breed bij stilstaan, maar veranderen kunnen we daar, net als aan het weer, heel weinig.

VRAAG
Wordt er dan nog over gesproken aan de onderhandelingstafel? Zijn de onderhandelaars daar mee bezig?

REMKES
Nee.

VRAAG (BNR)
Meneer Remkes, in het kader van die nieuwe bestuurscultuur, is het dan wel logisch dat nieuwe bewindspersonen worden geïnstalleerd als de ‘hoe’-vraag nog moet worden beantwoord. Met andere woorden, de Tweede Kamer moet nu eigenlijk tekenen bij het kruisje, een nieuw kabinet laten beëdigen, dat toezien, en dan maar afwachten wat eruit komt.

REMKES
De Tweede Kamer moet maar … zo zitten de verantwoordelijkheden niet helemaal in elkaar. De Tweede Kamer moet tekenen bij het kruisje voordat de beëdiging plaatsvindt, zo zal het niet zijn. De Tweede Kamer komt dan aan bod bij de regeringsverklaring en vanzelfsprekend, ten minste daar ga ik vanuit, zullen de verschillende fractievoorzitters, die in dit soort processen het voortouw hebben, die zullen bij het aanzoeken van kandidaat-bewindspersonen ook wel even naar de vraag: vertrouwen wij deze meneer of mevrouw toe dat op dat hoofdstuk ook op een adequate wijze de ‘hoe’-vraag in overleg met de Kamer kan worden vertaald. 

VRAAG
Maar als je het met de bril bekijkt van iemand die niet bij een coalitiepartij hoort, we installeren een nieuw bewindspersoon, maar weten nog niet hoe ze hun werk gaan doen. Dat staat nog nergens beschreven.

REMKES
Dat is volgens mij nog nooit anders geweest. 

VRAAG
De ‘hoe’-vraag staat normaal toch wel in het regeerakkoord.

REMKES
Jawel, maar ik bedoel, het is nog nooit anders geweest dat de persoon van een bewindspersoon voor de Kamer natuurlijk in een groot aantal opzichten onbekend is. 

VRAAG
‘Wat’ en ‘hoe’. Kan het ook zijn ‘wat niet’ en ‘hoe’? 

KOOLMEES
Dat kan ook natuurlijk.

VRAAG
Dus er kunnen ook onderwerpen in staan waarvan we zeggen: dat gaat het komende kabinet niet doen.

REMKES
Dat kan ook, dat is allemaal de ‘wat’-vraag. Dus daar valt ook de categorie ‘wat niet’ onder… 

VRAAG
En zijn er al onderwerpen gepasseerd waarvan u nu al weet die komen op het ‘wat niet lijstje’?

KOOLMEES
Niet concreet nee.

BREMER (RTL)
Ik was er nog eentje vergeten. U zei bij de vorige persconferentie, meneer Remkes, dat er ook gekeken zou worden naar ministers van de PvdA en GroenLinks. Die zeiden zelf: dat gaan we niet doen. Betekent dat er nu een gewoon kabinet gaat komen?

REMKES
De termijn voor het signaal waar ik volgens mij de vorige keer over gesproken heb vanuit PvdA en GroenLinks is nog niet voorbij. Maar cruciaal is, dat als de fractievoorzitters van die beide partijen, die hebben in mijn richting gezegd: ik zal ze adviseren om niet toe te treden. Als dat overeind blijft, ja, dan kom je bij een vierpartijencoalitie, dat laat onverlet dat de dialoog vanuit die ruimte die er is, vanuit het coalitieakkoord meer op hoofdlijnen met de Kamer, dus ook met D66 en ook met de PvdA en andere fracties, natuurlijk groter is. 

BREMER
Maar ik hoor u dus ook zeggen: het kan wel zijn dat er misschien bewindspersonen van die partijen benaderen of mensen die eventueel bewindspersoon kunnen worden?

REMKES
Er zal geen vijandige inbreuk plaatsvinden. Ik heb in de vorige fase...

BREMER
Wat bedoelt u daarmee?

REMKES
Ik heb bij die gesprekken die ik nog alleen mocht voeren, tijdens die periode heb ik het boekje ‘De brieven van Burger’ gelezen. Ik kan u allemaal aanbevelen trouwens om dat te doen, maar dat ging zo af en toe met tamelijk grof geweld en dat was, wat je zou kunnen noemen, een vijandige braak, bij met name de christendemocratische fracties. Dat is het kabinet-Den Uyl geweest. En ik zeg u nou net, dat gaan we niet doen.