Letterlijke tekst persconferentie informateurs Remkes en Koolmees bij de start van hun werkzaamheden op 6 oktober 2021

Mediatekst | 06-10-2021

Inleidende verklaring informateur Remkes

Bedankt. U heeft het allemaal wel meegekregen, want gisteravond is door de Tweede Kamer de motie Hermans aangenomen, waarbij Wouter Koolmees en ondergetekende zijn gevraagd om de komende fase van de formatie als informateurs te begeleiden. Wat ons betreft een mooie, maar tegelijkertijd ook een lastige klus. Gisteravond heeft de voorzitter van de Kamer, mevrouw Bergkamp, de opdracht ook nader toegelicht. De motie spreekt eigenlijk voor zichzelf. De mogelijkheden van een kabinet van VVD, D66, CDA en CU, daarbij in acht nemend de genoemde overwegingen over constructieve betrokkenheid en vruchtbare samenwerking met andere fracties. In feite is daarmee in het informatie- en in het formatieproces de eerste van de vier ‘P’s op dit moment vastgeklonken: partijen, programma, portefeuilles, personen. Dus we staan aan de vooravond van de gesprekken over de tweede P. En wij willen vanzelfsprekend zo snel mogelijk aan de slag. En dat betekent ook dat we vandaag al eerste gesprekken gaan voeren, en het eerste gesprek heeft vanochtend plaatsgevonden met Wopke Hoekstra voordat hij de Financiële Beschouwingen ingaat. De eerste besprekingen zullen in het teken staan van het maken van werkafspraken. Daarnaast zullen we gezamenlijk een agenda opstellen met daarin een route voor de komende periode. En dat wordt ongetwijfeld pionieren. De formatiebesprekingen worden immers op een nieuwe leest geschoeid. En dat betekent ook dat er een nader moment zal komen waarbij wij ons zullen verstaan met andere fracties dan de vier fracties die in eerste instantie om de tafel zitten. Dat vraagt overigens ook een open houding van de onderhandelingsteams, van de andere partijen en ook van ons als informateurs. En we zullen werkenderwijs kijken hoe dat zo concreet mogelijk invulling kan krijgen. Wordt het vanaf nu een eenvoudig traject? Nee. Zeker niet. Vorige week hebben VVD, D66, CDA en CU een eerste stap gezet om verder te komen. Er is bij hen, zo hebben wij geconstateerd, een groot gevoel van urgentie, maar een garantie op succes is er vanzelfsprekend niet. Ik heb het gisteravond in de Kamer zo gezegd: er ligt wel een inspanningsverplichting, die heb ik ook duidelijk bij alle vier fracties genoemd, maar dat is natuurlijk niet hetzelfde als een resultaatsverplichting. Het zal veel vragen van partijen om invulling te geven aan een nieuwe bestuurscultuur met een beknopt regeerakkoord. De verleiding om een dichtgetimmerd regeerakkoord te maken is immers groot, zo is ook in het verleden wel gebleken. Zeker op de terreinen waar visies en opvattingen van partijen sterk uit elkaar lopen. Tegelijkertijd is het goed om te benadrukken dat het regeerakkoord is bedoeld om vast te leggen wat de beoogde coalitiepartijen samen willen bereiken. Daarna is het aan de kandidaat-ministers om dit in een regeerprogramma verder uit te werken. Daarmee zal meer afstand ontstaan tussen kabinet en coalitiepartijen. En daarvoor is een omslag nodig in het denken van partijen. En ook investeren in goede onderlinge verhoudingen en wederzijds vertrouwen.

Inleidende verklaring informateur Koolmees

En natuurlijk vraagt iedereen zich af: hoe lang gaat dit nog duren? En het antwoord op deze vraag is niet eenvoudig te geven helaas. Voorop gesteld: uiteraard is er bij de partijen het bewustzijn dat het geduld in de politiek, maar ook in de samenleving dusdanig op de proef is gesteld. Er liggen ook echt een aantal grote vraagstukken die om een oplossing vragen. Denk aan de woningnood, denk aan het klimaatvraagstuk, de stikstofproblematiek en tal van andere onderwerpen. Dus iedereen wil er nu de schouders onder zetten en wil ook vaart maken. Er is ook al heel veel werk verricht de afgelopen maanden. De stukken die er liggen, kunnen ook als bouwstenen worden gebruikt voor de inhoudelijke besprekingen. Inhoudelijke onderhandelingen, gezamenlijk tussen de vier partijen, moeten dus nog wel beginnen. En het gaat inderdaad zoals de heer Remkes zei om een heel andere werkwijze. We gaan echt iets nieuws proberen. We noemen het een experiment met een beknopt regeerakkoord en daarna dus het regeerprogramma. En we zullen dus werkendeweg moeten kijken hoe het gaat, hoe je dat vorm moet geven. Of dat lang of kort gaat duren kan ik nu niet zeggen. En ik wil me ook niet aan voorspellingen wagen, het gaat erom dat we resultaat boeken. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen ervan doordrongen is om het niet langer te laten duren dan nodig is. We gaan de snelheid maken waarbij we de zorgvuldigheid natuurlijk niet uit het oog zullen verliezen. Het streven is ook de komende tijd regelmatig bijeen te komen. We zullen het onderhandelingsteam hier ontvangen voor de onderhandelingen en het bespreken van de voortgang van de onderlinge werkzaamheden. De uitvalsbasis is hier op het Plein, het Logement. Maar wellicht kiezen we er ook voor om soms op andere locaties sessies te houden als dat nodig is. De ervaring uit vorige formaties leert dat verandering van omgeving het proces wel een zetje kan geven, wat meer diepgang kan geven. Dit is in hoofdlijnen onze werkwijze, inzet voor de komende periode. En we kijken er zeer naar uit om voortvarend aan de slag te gaan, want Nederland heeft behoefte aan een daadkrachtig kabinet dat de grote problemen aanpakt. Dank u wel. 

VAN DE ZILVER (RTL)

Ja meneer Remkes, vorige week zaten we hier ook. Toen zei u ook al, we gaan een kort regeerakkoord, niet met allerlei afspraken, bijvoorbeeld over voltooid leven. U was nog niet uitgepraat of de heer Segers begon al met het slaan van de piketpaaltjes. Die zei: ik wil wel degelijk afspraken maken over dat voltooid leven. Hoe gaat u er nu voor zorgen dat dit hele proces niet ontspoort?

REMKES

Even ter voorkoming van misverstanden: ik heb vorige week ook niet gezegd dat dat aan de formatietafel niet aan de orde zou moeten komen. Dus het is mij natuurlijk volstrekt helder dat dat onderwerp en sowieso ook andere onderwerpen in de medisch-ethische sfeer, wel aan die tafel aan de orde komen, en dan zal je van geval tot geval moeten bekijken hoe je dat de komende jaren tot een fatsoenlijke oplossing brengt.

VAN DE ZILVER

Maar dit is natuurlijk maar één voorbeeld. Andere partijen zullen met andere piketpaaltjes komen. Hoe gaat u ervoor zorgen dat dit proces niet ontspoort en dat er toch straks weer een lang regeerakkoord ligt?

REMKES

Op een verstandige manier, redenerend vanuit het besef dat als je alles dichttimmert op de vierkante millimeter, en dat zal ongetwijfeld ook nog wat van onderwerp tot onderwerp verschillen. Om nou een voorbeeld te noemen, ik ben er stellig van overtuigd dat je bijvoorbeeld het stikstofprobleem, dat kun je langs de lijn van definieer in het regeerakkoord ‘wat’ en breng de ‘hoe’-vragen in belangrijke mate onder bij die regeringsvorming, bij die ministers die dan, of beoogde ministers moet ik zeggen, die dan aan de bak zijn. U heeft ook het Kamerdebat gisteravond beluisterd. Men zal in het bijzonder ook kijken naar vragen op het punt van de toeslagen, op het punt van Groningen. Misschien moet je daar wel even iets specifieker zijn. Dus dat hangt ook af van onderwerp tot onderwerp. Maar het vertrekpunt is een veel dunner regeerakkoord, meer ruimte voor de Kamer voor de coalitiefracties. En dat zullen wij als informateurs natuurlijk ook moeten bewaken.

VAN DE ZILVER

U zegt: er is nog niet te zeggen hoe lang het gaat duren. Heeft u toch een soort van deadline al voor uzelf in uw hoofd?

REMKES

Die hebben wij wel, maar dat gaan we u niet vertellen, haha.

GEERTS (NOS)

Meneer Remkes, u zegt dat u gaandeweg het proces andere partijen wil uitnodigen. De andere partijen die daarvoor het meest in aanmerking komen, GL en de PvdA zal ik maar even zeggen, die hebben gisteren al aan u laten weten dat ze daar niet voor in zijn. Waarom dan toch nog deze poging?

REMKES

Nee, maar daarom formuleer ik het ook zo zoals ik het net geformuleerd heb. Want u herinnert zich nog wel dat afgelopen vrijdag de situatie nog zo was dat er een tekst lag waarbij ingesproken kon worden op het financiële en het fiscale kader. Wij hebben ook goed geluisterd naar de PvdA en naar de fractie van GL, en hebben geconstateerd dat men niet de behoefte heeft om op dat punt in ieder geval inbreng te leveren. Tegelijkertijd, kijkend naar de tekst van de motie, ja die voorziet natuurlijk ook, en de motie is ook gesteund door de fracties van PvdA en GL, voorziet ook in mogelijke vormen van consultatie. En werkendeweg, zoals gezegd, zullen wij, en natuurlijk ook wel wat via de informele lijnen, zullen wij zeggen: je bent in de gelegenheid om inbreng te leveren. We willen daarmee ook uitstralen dat wat ons betreft ook het proces open is en dat het proces geen ‘closed shop’ is. En als men de behoefte heeft dan kan men inbreng leveren. Maar ze moeten het wel, daar heeft u gelijk in, ze moeten het wel willen.

GEERTS

Dan blijft het toch gewoon bij uitstralen dat je open bent en wil werken, maar dan gebeurt het toch gewoon niet?

REMKES

Kijk, ik bedoel wij hebben, wij hebben die fracties niet aan een touwtje. Alleen het verwijt in de richting van de zittende coalitie was nou altijd: het is een ‘closed shop’ en er worden onevenredig veel zaken gedaan daar op maandagochtend. Wij willen dus een andere werkwijze. En daar hoort bij dat men in de gelegenheid is om op een aantal punten mee te denken. Maar nogmaals: ze moeten het wel willen. En als ze van dat aanbod geen gebruik maken dan kunnen wij ze niet dwingen.

GEERTS

Nee, maar je kunt ook andersom redeneren. Namelijk: op het moment dat je in dit proces wordt betrokken, wordt je ook, mijn woorden, medeplichtig gemaakt aan de doelstellingen van een kabinet waar je zelf niet inzit. En zo wordt je, bij wijze van spreken, in een coalitie dan wel in een regeerakkoord gerommeld, en daar gaat je oppositiepositie en je dualisme.

REMKES

Ja, maar je kunt dat natuurlijk ook van onderwerp tot onderwerp gedifferentieerd benaderen. En waar ik vanuit ga, maar dat is misschien wel mijn te optimistisch verwachtingspatroon ten aanzien van politiek, ik ga ervan uit dat partijen in de eerste plaats op deze aarde zijn om verantwoordelijkheid te dragen.

GEERTS

Vraag voor meneer Koolmees: u heeft besloten om gedurende deze formatie uw werkzaamheden als minister van SZW neer te leggen, terwijl we in een periode zitten waarin, dat weet u als geen ander, waarbij er grote sociale vraagstukken leven nog. Niet op zijn minst de coronacrisis en de steunpakketten die daarbij horen. Waarom vindt u het toch verantwoord om die taken neer te leggen in deze tijd?

KOOLMEES

Sigrid Kaag heeft mij gevraagd natuurlijk om deze rol in te vullen. Daar heb ik ‘ja’ tegen gezegd. Tegelijkertijd lopen heel veel van die voorbereidende werkzaamheden als het gaat over voorbereiding op een nieuw kabinet, bijvoorbeeld de uitvoeringsvraagstukken die er zijn, bij het UWV, bij de SVB. De pensioenvraagstukken, de uitwerking van de pensioenwet loopt ook gewoon door natuurlijk de komende periode. Maar de partij heeft mij gevraagd, en ook meerdere partijen gisteren in de TK met de motie om deze rol nu in te vullen. En ik vond het wel helder om dan de taken als minister van SZW daarin neer te leggen, en ook aan te kondigen dat ik zelf ook niet terugkeer in een nieuw kabinet om ook mijn rol zuiver te kunnen houden.

GEERTS

Oké maar u had ook kunnen zeggen: sorry ik heb het te druk op dit moment, u zal op zoek moeten gaan naar iemand anders, hoe eervol het ook is om gevraagd te worden.

KOOLMEES

Had gekund, maar ik heb een andere afweging gemaakt. En nogmaals: ik heb uitstekende ambtenaren op het ministerie van SZW zitten die ondertussen bijvoorbeeld bezig zijn met de uitwerking van de aanvulling van de commissie Roemer, bezig zijn met in kaart brengen van de uitvoeringsconsequenties van allerlei vraagstukken die op tafel liggen, en daar heb ik heel veel vertrouwen in.

GEERTS

U was eigenlijk overbodig?

KOOLMEES

Dat vind ik een uitstekende conclusie van u.

REMKES

Ik wil er wel iets aan toevoegen. Het heeft bepaald toegevoegde waarde en daarom was ik ook erg blij dat de heer Koolmees ‘ja’ zei. Om gewoon deskundigheid op dat terrein aan tafel te hebben. En om ook een brede financiële deskundigheid aan tafel te hebben, want dat is ook een niet helemaal onbelangrijk onderwerp aan die formatietafel. Dus ik heb dat zeer toegejuicht.

GEERTS

Oké.

KOOLMEES

Dank u.

HOEDEMAN (AD)

Meneer Remkes en meneer Koolmees, wat doet u beiden geloven dat u de meest bizarre kabinetsformatie van deze eeuw op de rails kunt houden?

KOOLMEES

Jij mag eerst.

REMKES

Ja, een van mijn karaktertrekken is optimisme. Dus zo kijk ik ook naar dit proces. En de eerste fase van het proces heeft een bepaald resultaat opgeleverd. En zoals gezegd: wij zullen met een gevoel voor urgentie zullen wij werken aan deze fase van het proces. En als je er geen vertrouwen in hebt, als dat bij mij zo zou zijn, dan was ik er niet aan begonnen.

HOEDEMAN

Dat we na zes maanden, dat dit de eerste echte formatiedag is, wat doet dat met uw optimisme?

REMKES

Ik vind dat de eerste fase betrekkelijk vlot is gegaan. Althans, de eerste fase van mijn betrokkenheid.

KOOLMEES

Nou wat ik net in mijn inleiding ook zei: ik denk dat er een breed besef is dat er hele grote vraagstukken liggen, op de woningmarkt, klimaat, stikstof, in de uitvoering. Waar een heleboel politieke partijen van zeggen: daar moeten stappen op worden gezet. En daar ben ik wel optimistisch over.

HOEDEMAN

Kunt u een voorbeeld geven van afspraken die aan de tafel van de kabinetsformatie worden gemaakt die duidelijk zijn, maar die ook nog ruimte geven aan de TK, want dat is een wankel evenwicht?

KOOLMEES

Nou ja, de heer Remkes zei net ook al een voorbeeld, als het gaat bijvoorbeeld over de stikstofproblematiek, maar misschien ook wel over de klimaatproblematiek, dan gaat het bijvoorbeeld over welk percentage CO2-reductie wil je in 2030, en dan komt daaronder de vraag vandaan: wat voor instrumenten zet je daar in? Doe je dat in een gebouwde omgeving, doe je dat in natuur, doe je dat in de industrie? Daar moet je wel keuzes over maken, over hoe je dat tot stand brengt. En dan ook mijn ervaring als minister in dit huidige kabinet is dat je werkendeweg ook tegen nieuwe belemmeringen aanloopt, of met nieuwe feiten wordt geconfronteerd. Dan is het dus handig om die ruimte te houden en niet zomaar te zeggen, alles vooraf dichtgetikt te hebben, van zo gaan we het doen en daar gaan we niet vanaf wijken. Dat is natuurlijk wel de gedachte van op hoofdlijnen en een regeerprogramma, dat die ruimte er meer is. En dat ook de afstand tussen het kabinet en de TK wat groter wordt. Dat gaat niet alleen over de coalitie en de oppositie, maar over de gehele TK natuurlijk.

REMKES

En de consequentie, ik heb dat gisteravond ook tegen de Kamer gezegd, iedereen wil een dunner regeerakkoord. Dat hebben wij goed genoteerd in dat gesprek vorige week met die negen fracties. Grote mate van eensgezindheid. Maar de Kamer moet zich ook de andere kant van de medaille wel even realiseren dat er dus op sommige punten ook iets minder in dat coalitieakkoord zal staan.

HOEDEMAN

Nog een vraag voor de heer Koolmees: kunt u zich voorstellen dat u zo gegrepen wordt door de nieuwe bestuurscultuur dat u er nog een periode aan vastplakt?

KOOLMEES

Nee. Nou ja, ik heb ook bewust, A ik had het besluit om te stoppen had ik eerder genomen, maar ik vind het ook belangrijk om het nu te melden omdat ik ook in deze fase van informateur ook duidelijk die rollen wil scheiden. Dat niet de discussie gaat ontstaan over: die persoon zit daar met zijn eigen baan in zijn achterhoofd. Dus dat wilde ik gisteravond helder markeren.

DE ZOETEN (NIEUWSUUR)

Meneer Remkes, vindt u twintig A4’tjes, lettertype 12 nog een dun regeerakkoord?

REMKES

Ja, dat is een gewetensvraag. In ieder geval is zo’n regeerakkoord aanzienlijk minder omvangrijk dan regeerakkoorden die er in het verleden hebben gelegen.

DE ZOETEN

Maar u denkt eerder aan tien A4’tjes?

REMKES

Maar kijk het zit niet vast op zeventien, achttien of negentien pagina’s natuurlijk.

DE ZOETEN

Dat begrijp ik, maar om een indicatie te hebben?

REMKES

Het gaat ook om de formuleringen die erin staan. Of de Kamer in de formuleringen die in dat regeerakkoord staan voldoende speelruimte krijgt. Want je kunt dingen zoals u weet op vele manieren opschrijven. Je kunt het helemaal dichttimmeren en je kunt dat ook op een wat andere wijze doen.

DE ZOETEN

Nou noemde u als voorbeeld stikstof, maar dat is toch juist een probleem waarbij we hebben gezien dat iedereen het misschien wel over de doelstelling eens is, maar niet over het hoe? Meneer Koolmees, u heeft eindeloze kabinetsberaden daarover meegemaakt, daar zal je dan toch juist ook afspraken over moeten maken?

KOOLMEES

Nou, je zal inderdaad wel naast het definiëren van wat wil je bereiken, wel moeten nadenken, ook in deze fase, ook in onze fase, over het hoe maar ook over: wat voor belemmeringen liggen daar ook bij verschillende partijen en hoe gaat je daarmee om?

DE ZOETEN

Maar dan zal je het toch misschien moeten hebben over die veestapel wel of niet halveren.

KOOLMEES

Ja, ik ga niet in op concrete maatregelen.

DE ZOETEN

Ja, maar als voorbeeld.

KOOLMEES

Ja, als voorbeeld, ik begrijp het voorbeeld ook heel goed, maar alle partijen geven ook richting ons aan: we willen een regeerakkoord op hoofdlijnen en we willen meer afstand tussen het toekomstige kabinet en de toekomstige Kamer, om ook meer dualisme tot stand te brengen. En dus betekent dat dat je enige ruimte moet houden, ook in de uitwerking van wat je wil bereiken, als dat nodig is. Dat betekent dus dat je niet alles gedetailleerd moet dichtleggen bij voorbaat.

REMKES

Ik heb zelf enige geschiedenis op het terrein van stikstof. Als u dat rapport nog eens naleest, daar staat precies in van wat je niet moet doen en wat je wel moet doen.

DE ZOETEN

Dus dat brengt u gewoon in, uw rapport, in de formatie?

REMKES

Nou ja, er liggen heel veel rapporten op dit terrein op stapel, dit is er denk ik één van. Maar het is denk ik bij dit soort zaken niet echt productief om van tevoren helemaal te definiëren met welke instrumenten je een bepaalde doelstelling wil bereiken. Want de samenleving, dat is wat mij betreft ook nog een extra overweging om niet alles dicht te willen spijkeren, ontwikkelingen in de samenleving gaan razendsnel, technologisch en vele andere opzichten. Heb niet de illusie dat de wijsheid van nu ook per se de wijsheid over drie jaar is.

DE ZOETEN

Als het gaat over die samenwerking met partijen, staat u dan open voor samenwerking met alle partijen? Gaat u ook de PVV erbij betrekken? Of hangt er toch uiteindelijk een linkse wolk boven de formatie?

REMKES

Nou volgens mij is er in de formulering die de Kamer gekozen heeft geen sprake van welke wolk ook. En die formulering spitst zich, ook gelet op de voorgeschiedenis natuurlijk met name toe op de PvdA en op de fractie van GL.

DE ZOETEN

Tot slot, heeft u een werkverdeling, ‘good cop’, bad cop?

KOOLMEES

Nou als dat al zo zou, zouden we het niet tegen u vertellen. Al die onderhandelaars weten het dan ook.

REMKES

Nou kijk wij hebben beiden natuurlijk ook nog allerlei andere verplichtingen. Meneer Koolmees dan niet meer op een departement, en dat zal zo af en toe ook betekenen dat soms de heer Koolmees het alleen doet en soms ik het alleen doe als ik op een dinsdag in Limburg moet zijn, ja dan moet ik dat zo af en toe voor laten gaan, zo simpel is het.

VRAAG (ANP)

Meneer Remkes, eerdere formaties hebben ook maanden nodig gehad om inhoudelijk tot een regeerakkoord te komen. Nu wordt er pas over de inhoud gesproken. Is die tijd daar nu ook voor en is die tijd ook nodig?

REMKES

Ja kijk, ik kan nu weer uitvoerig ingaan van waarom er tot dusver niet echt inhoudelijke onderhandelingen ... dat is volgens mij niet echt productief. Het is even zoals het is. Deze inhoudelijke fase heeft een bepaalde tijd nodig. En er zal wat ons betreft niet onnodig veel tijd gebruikt worden, maar het kost wel even tijd om dat allemaal zorgvuldig te doen.

VRAAG

Veel partijen zeggen: het moet nu snel en we willen vaart gaan maken. Hoe gaat u ervoor zorgen dat het werk niet wordt afgeraffeld?

REMKES

Door een strakke regie te voeren.

VRAAG (VOLKSKRANT)

U zegt het gaat om een experiment, een dun regeerakkoord. Dus ik zou toch nog even stap voor stap, als u het goed vindt, willen nagaan hoe dat er dan precies uit komt te zien. Er komt een beknopt regeerakkoord, daar werken de partijleiders en hun secondanten dan aan. Bijvoorbeeld op stikstof een bepaalde mate van reductie. Wat gaan de ministers dan, de kandidaat-ministers dan, precies doen in een regeerprogramma waardoor u er toch niet voor zorgt dat dat uiteindelijk een dichtgetimmerd regeerakkoord wordt?

KOOLMEES

Hoe het precies eruit komt te zien dat weten wij zelf ook nog niet, dat is een kwestie van werkendeweg zoeken hoe we dat vorm gaan geven. De ambities zijn helder, ook het feit dat het hoge abstractieniveau, de debatvraag, dat daar politieke afspraken over moeten worden gemaakt. Maar bijvoorbeeld zou ik me kunnen voorstellen dat een kandidaat-bewindspersoon ook gaat overleggen met uitvoeringsorganisaties. Denk aan de Belastingdienst of denk aan het UWV of denk aan de SVB, om na te denken over: dit zijn onze doelen, wat kan er in de komende jaren? Hoeveel ruimte is daarvoor beschikbaar? Wat zijn de consequenties daarvoor? Als één onderdeel. Ik kan me ook voorstellen dat je in overleg gaat met maatschappelijke partijen. Denk aan bijvoorbeeld sociale partners, heb ik de afgelopen jaren veelvuldig mee gesproken om na te denken over: hoe kun je dit vormgeven? En dan kunnen we er samen voor zorgen dat het ‘wat’ ook daadwerkelijk bereikt gaat worden de komende periode. Zo zie ik het op dit moment voor mij, maar dat moet een resultaat zijn van de gesprekken die wij de komende weken gaan voeren.

VRAAG

Maar zoals u het omschrijft bestaat toch gewoon de kans dat dat constituerend beraad uiteindelijk uitmondt in een dichtgetimmerd regeerakkoord? Ik snap niet zo goed waar de rol van de Kamer dan precies ...

REMKES

Dat is dus, nee ga je gang ...

KOOLMEES

Nou een voorbeeld uit mijn eigen verleden, dat is makkelijker om daar voorbeelden uit te geven, ik heb dat pensioenakkoord gesloten. Niet alleen met de fracties uit de coalitie, maar ook in samenwerking met PvdA en GL en ook in overleg met de SGP-fractie.

VRAAG

Ja, maar dat is de oude bestuursstijl. Dat is achter de schermen.

KOOLMEES

Nou dat vind ik niet. Daar is juist ook voor de schermen uitbundig over gedebatteerd, veelvuldig over gedebatteerd. En dat is wel dat je met elkaar, met de Kamer in brede meerderheid, en een breed draagvlak voor dit soort beleid tot oplossingen komt voor problemen die er zijn.

REMKES

Achter uw vraag zit nog een ander misverstand. De regering presenteert dus een regeerprogramma. En dat betekent per definitie dat de Kamer ten opzichte van dat regeerprogramma meer vrijheidsgraden heeft.

VRAAG

Oké dus dat regeerprogramma wordt niet dichtgespijkerd, daar staat niet in ...?

REMKES

Dat is iets anders dan een coalitieakkoord.

VRAAG

Ja en dan vervolgens ga je naar de Kamer om op zoek te gaan naar dat dualisme, als ik het goed begrijp?

REMKES

Het is voor bewindspersonen volgens mij ook veel uitdagender om op die manier te werken. Het kost wel soms ongetwijfeld wat meer moeite, het is niet helemaal risicoloos, want een minister moet mentaal ook de instelling hebben: ja, als er onvoldoende zekerheid is aan de voorkant dat een wetsvoorstel ook een meerderheid haalt, ja dan kan dat in een enkel geval ook worden verworpen.

VRAAG

Dan nog een vraag over, u zei van, waarschijnlijk de partijen bij wie in de Kamer nog gekeken wordt, wat zij van de plannen vinden, zijn uiteindelijk PvdA en GL. Kunt u gewoon heel kort, heel helder aangeven waarom deze twee partijen, die de afgelopen zes maanden hebben aangegeven bereid te zijn te onderhandelen, eigenlijk zouden moeten luisteren naar dit voorstel? Ze zijn toch zes maanden lang van de formatietafel geweerd?

REMKES

Wij hebben dat natuurlijk voldoende aangegeven op, in de vorige fase heb ik dat voldoende aangegeven in de richting van die beide partijen, maar er was geen warme schouder, maar een koude schouder, en dat kan ik niet veranderen.

VRAAG

Richt u zich dan even tot Klaver en Ploumen, waarom zouden zij moeten ingaan op uw uitnodiging?

REMKES

Omdat men, ik heb zojuist iets gezegd, ik heb een optimistisch beeld wat politieke partijen willen en waar ze voor staan. In mijn beeld horen politieke partijen te staan voor het nemen van verantwoordelijkheid, en dus, waar dat kan, invloed uit te oefenen zonder dat men, en men is natuurlijk ook mans genoeg om dat te markeren, het risico loopt om ergens voor de volle honderd procent ingerommeld te worden. Dat begrijp ik natuurlijk ook wel.

VAN LEEUWEN (BNR)

Minister.... o nee, u bent geen minister meer.

KOOLMEES

Welke minister dan?

VAN LEEUWEN

Heeft u ook een risico-inschatting gemaakt bij het experiment? Het is een experiment, zegt u. Het kan natuurlijk ook helemaal mislopen dan.

KOOLMEES

Dat kan.

VAN LEEUWEN

Wat is uw inschatting? Heeft u daar over nagedacht?

KOOLMEES

Dat vind ik heel moeilijk om daar nu antwoord op te geven. De brede wens bij meerdere partijen is een regeerakkoord op hoofdlijnen, is meer ruimte tussen kabinet en Kamer, is meer adaptie, rekening houden met nieuwe omstandigheden, dat is de wens die heel veel partijen hebben uitgesproken. Dat betekent ook dat we inderdaad een nieuwe werkwijze gaan introduceren, die zich in de praktijk ook moet gaan bewijzen. Dat is natuurlijk best, ook wel spannend, denk ik.

VAN LEEUWEN

U heeft tien jaar gedaan over het pensioenakkoord.

KOOLMEES

Ik niet.

VAN LEEUWEN

Het heeft tien jaar geduurd, u heeft het net over praten weer met de polder en iedereen die erom heen hangt. Is het niet ook een risico dat er zo weinig slagkracht zal zijn, dat het kabinet misschien uiteindelijk, het doormoddert en er geen knopen worden doorgehakt?

KOOLMEES

Daar ben ik niet zo bang voor, omdat er heel veel grote vraagstukken liggen, die om urgente oplossingen vragen. Maar ik vind het wel belangrijk, dat zeg ik vanuit mijn oude verantwoordelijkheden, dat je van tevoren wel goed nadenkt over ‘wat kan er?’ en wat zijn de consequenties voor een Belastingdienst, of voor het UWV. Dat je daar wel oog voor hebt ook, rekening mee houdt bij het opstellen van je regeerprogramma. Dat vind ik niet overleggen tot je een ons weegt, dat vind ik juist zoeken naar een goede manier om ook uit te kunnen voeren.

VAN LEEUWEN

En dat binnen vier jaar. Volgens mij zei Kaag...

KOOLMEES

Sommige dingen zullen ook langer zijn dan vier jaar, bijvoorbeeld klimaatdoelstellingen zijn natuurlijk gericht op 2030 en 2050. Stikstofproblematiek is natuurlijk ook een lange adem. Je gaat ook niet zomaar in vier jaar alle problemen oplossen, maar je moet wel, wat wil je bereiken, welke stappen ga je daartoe zetten, en hoe ga je dat doen, in open overleg met de TK.

VAN LEEUWEN

Nog een vraagje. Kaag, uw partijleider, zei gisteren: Koolmees gaat niet dezelfde fouten maken als er al zijn gemaakt, of iets dergelijks. Welke fout gaat u niet maken? Wat heeft u geleerd van de fouten tot nu toe?

KOOLMEES

U overvalt mij met deze vraag, daar moet ik even langer over na denken.

LENGTON (TELEGRAAF)

Even over het uitnodigingsbeleid, want daar was gisteren in de Kamer enige irritatie over. Is het nou echt de bedoeling dat er alleen nog met de fracties van GL en PvdA wordt gepraat in die open onderhandelingshouding waar u het over heeft? Of worden er ook nog andere fracties uitgenodigd?

REMKES

Als wij gebeld worden door een andere fractie, die in potentie een constructieve bijdrage kan leveren, dan zullen wij gaarne die partij uitnodigen. Dus het is wat mij betreft geen, in dat opzicht, gesloten deur. Maar ze moeten wel zelf het signaal geven, want ik heb geen zin, en dat geldt ook voor de heer Koolmees, om helemaal een herhaling van zetten te plegen. Dus als men zelf vindt dat men een wezenlijke en belangrijke bijdrage kan leveren aan de gedachteontwikkeling aan tafel: een open deur.

LENGTON

En is dat onder dezelfde voorwaarde die eerder werden gesteld?

REMKES

Over welke voorwaarden heb je het?

LENGTON

Dus eventueel steun op een bepaalde manier van een minderheidskabinet, die voorwaarden werden eerder gesteld...

REMKES

Nee, die fase is voorbij.

LENGTON

PvdA en GL hebben aangegeven gisteren dus, inderdaad, dat ze er in deze fase niet echt bij betrokken willen worden. Op welke manier gaat u ze toch overtuigen?

REMKES

Ik ga geen pogingen doen om ze te overtuigen. Er is sprake, zo heb ik dat zojuist ook in de richting van een van uw collega’s geformuleerd: er is sprake van een open uitnodiging, maar wij kunnen ze niet met de haren erbij slepen. En dat wil ik ook helemaal niet, want dan weet ik van tevoren wel waar dat gesprek tot leidt, namelijk helemaal tot niks.

VRAAG (NRC)

Vorige week gaf u de indruk, meneer Remkes, dat ook deze partijen en anderen bereid zouden zijn een bewindspersoon te leveren. En niet in het kabinet zitten. En meteen riepen Klaver en Ploumen dat ze dat niet van plan waren. Waar baseerde u dat destijds op? En ook het optimisme dat ze nu misschien wel bereid zijn om er wat mee te doen?

REMKES

Misschien ben ik te onduidelijk geweest, dat ligt overigens niet in mijn aard, maar ik heb de fase van echt extraparlementaire rand, die fase is, wat mij betreft, afgesloten in het debat van met de Kamer van gisteren. Want toen heeft men heel duidelijk aangegeven dat men niet bereid was om in een dergelijk construct te stappen. En wij hadden eind vorige week nog de ijdele hoop dat men dat voortschrijdend inzicht mogelijk nog tot andere inzichten zou leiden, maar dat heeft het dus niet gedaan.

VRAAG

Wat is volgens u nu de status van dat werkdocument van VVD en D66? Waar de recensies ook verschillend over zijn geweest de afgelopen weken, en ook al toen dat stuk werd gepresenteerd bij het Johan de Witt-huis. Gaan de onderhandelingen nu met een leeg vel beginnen? Of zijn er echt dingen nog bruikbaar die door VVD en D66 zijn bedacht?

REMKES

Kijk, dat is geen document waar, zeg maar, de fractie van het CDA en de fractie van CU even gevraagd wordt op te amenderen. Maar er zijn tussen twee partijen een aantal hele nuttige gedachtenexercities geweest. En van die gedachtenexercities kan gebruik gemaakt worden. Ik denk dat dat de status is.

VRAAG

Is dat theoretisch? Of heb je ook het gevoel dat het ook werkelijk zal gebeuren?

REMKES

Dat gaat ongetwijfeld op sommige onderwerpen gebeuren.

VRAAG

Kunt u daar een paar voorbeelden van noemen? Welke onderwerpen er, men dichter tot elkaar staat met alle vier partijen?

REMKES

Daar staan bijvoorbeeld ook een aantal opmerkingen in over het klimaatbeleid, dus ik kan mij zomaar voorstellen dat van sommige formuleringen gebruik gemaakt wordt, zonder dat het een dictaat is. Het zijn gedachten die op tafel zijn gelegd, maar  het is wat mij betreft, is het gewoon een open gesprek.

VRAAG

Er gaat in het kader van de nieuw bestuurscultuur ook het bevolking bij het proces betrekken, bijvoorbeeld middels het geven van tussentijdse persconferenties?

REMKES

Via het geven van een persconferentie?

VRAAG

Dus dat de bevolking ook een beetje bij het proces betrokken blijft, doordat u tussentijds updates geeft aan de pers?

REMKES

Volgens mij....

VRAAG

Ik zie een ‘ja’, oke, dankuwel.

REMKES

Volgens mij is dit een hele goede start en wij zullen proberen om, maar u weet ook, dat echt inhoudelijke onderhandelingen, die gaan niet in de openbaarheid plaatsvinden, want hier geldt de contramal, we willen ook een beetje tempo maken. Maar er zal regelmatig verslag gedaan worden van de stand van zaken.