Letterlijke tekst persconferentie informateur Remkes bij aanbieding eindverslag op 30 september 2021

Mediatekst | 30-09-2021

Inleidende verklaring informateur Remkes

Zoals bekend heeft de Kamer mij op 7 september via een motie gevraagd om uitvoering te geven aan het advies van de vorige informateur: mevrouw Hamer. Dat advies luidde coalitieonderhandelingen te begeleiden die op dat moment gericht zouden moeten worden op het vormen van een minderheidscoalitie, uit een nader te bepalen combinatie van VVD, D66 en CDA. Daarbij zou deze minderheidscoalitie een constructieve en vruchtbare samenwerking moeten zoeken met de Staten-Generaal.

Ik heb op basis van eerdere gesprekken deze maand geconcludeerd dat een traditioneel minderheidskabinet uit een combinatie van VVD, D66 en CDA niet mogelijk bleek. Dat heeft mij ertoe gebracht om andere vormen van samenwerking en samenstelling te gaan verkennen. Er waren immers voldoende inhoudelijke aanknopingspunten binnen het brede midden van de Nederlandse politiek. Gisteren ben ik daarom in gesprek gegaan met negen partijen uit dat constructieve politieke midden. Ik heb een dringend beroep gedaan op die partijen om, buiten de gebruikelijke vormen om, te komen tot samenwerking.

Het was een uiterste poging om alle alternatieve vormen van samenwerking te verkennen. Dat liep van steun voor inhoudelijke thema’s, het leveren van extraparlementaire bewindspersonen, tot volledige deelname aan een kabinet. Het was een open gesprek waarbij iedereen zijn bijdrage heeft geleverd. Aan het einde van de gesprekken bleek dat alle negen partijen groot belang hechten aan twee punten. Eén: een beknopt regeerakkoord, over het wat, zodat daarna de kandidaat-bewindspersonen het hoe in een regeerprogramma kunnen uitwerken. Dat betekent dus een langere periode voor het constituerend beraad. Dat is nu meestal formeel een uur. Dat wordt misschien nu wel een of twee weken. Het houdt in dat verantwoordelijkheden van het kabinet en coalitiefracties meer uit elkaar worden getrokken. Twee: deze nieuwe werkwijze raakt aan de bredere wens voor een andere bestuurscultuur. Twee elementen hierbij werden door iedereen benadrukt. De relatie tussen Kamer en kabinet, met meer ruimte voor dualisme. En de omgang van de overheid met burgers. Mijn advies is dan ook om deze twee punten als uitgangspunt te hanteren voor de coalitieonderhandelingen.

Dat brengt mij tot de conclusie en aanbeveling over welke partijen onderhandelingen willen starten. Uit de gesprekken gisteren bleek dat de alternatieve vormen van samenwerking op onvoldoende steun konden rekenen. Iedereen was zich tegelijkertijd zeer bewust van de urgentie en de noodzaak om uit deze politieke impasse te geraken. Gecombineerd met een breed draagvlak voor de nieuwe bestuursstijl, leidde dit tot een doorbraak. Er bleek bereidheid bij vier partijen om met elkaar onderhandelingen te starten over een gewoon meerderheidskabinet, te weten VVD, D66, CDA en CU. Daarbij is uitdrukkelijk de mogelijkheid open gelaten voor anderen uit deze negen partijen om in een alternatieve vorm steun te geven. De voorzitters van VVD, D66, CDA en CU hebben inmiddels ingestemd met deze conclusie. Dit allemaal bij elkaar betekent dat het nieuwe kabinet op een geheel nieuwe leest wordt geschoeid. Er is dus sprake van een geheel nieuwe start. Het maakt dat de volgende fase in een formatie ook snel kan gaan. Het doet mij deugd dat partijen in deze complexe politieke situatie verantwoordelijkheid willen nemen. Nederland heeft behoefte aan een daadkrachtig kabinet dat snel de grote problemen aanpakt. Tempo is dus geboden. Ik heb zoals gezegd de Kamervoorzitter zojuist mijn eindverslag aangeboden en ik ben uiteraard bereid dit verslag toe te lichten in een debat met de Tweede Kamer.

VRAAG (NOS)

Meneer Remkes, ik denk dat veel Nederlanders zullen verzuchten: hebben ze hier een halfjaar over moeten doen? Snapt u die verzuchting?

REMKES

Die verzuchting begrijp ik vanzelfsprekend heel goed. Maar u moet mij niet euvel duiden als ik zeg: ik ben blij dat partijen nu eindelijk bereid bleken om die verantwoordelijkheid wel te nemen. Maar als u zegt: misschien heeft het wel wat lang geduurd voordat de partijen tot dat inzicht kwamen, dan kan ik ze niet anders dan gelijk geven.

VRAAG

Meneer Rutte zei bij het vertrek: dit wordt echt iets nieuws. Op welke manier is tijdens de gesprekken met u gebleken dat voortzetting van de huidige coalitie niet gewoon weer oude wijn in nieuwe zakken is?

REMKES

Ik heb u net iets gezegd over de verhouding tussen kabinet en parlement. Er zal sprake zijn, ongetwijfeld, van een aantal nieuwe gezichten. De inhoud zal op een groot aantal punten anders zijn, de inhoudelijke agenda voor de toekomst is een andere dan de inhoudelijke agenda van 2017. De onderwerpen staan ook in het eindverslag aangeduid. Ik hoef ze hier eigenlijk niet te herhalen: klimaat, stikstof, woningmarkt, onderwijs en dan ben ik niet volledig. Maar dat zal de komende tijd  bij de inhoudelijke gesprekken ook moeten blijken. Maar die inhoud, de inhoudelijke agenda van het nieuwe kabinet, zal ongetwijfeld een totaal andere zijn dan vier jaar geleden. In de derde plaats zoals gezegd de bestuurscultuur. Het wordt denk ik voor de Kamer, en misschien ook wel voor diegenen die geacht worden het politieke proces een beetje te controleren en te verslaan, volgens mij spannender in deze opzet. Wat ook heel uitdrukkelijk aan die tafel aan de orde kwam, was de uitstraling: wij moeten het verleden niet met ons meeslepen. Daarop wel wijzend: als ik terugkijk, dat laatste halfjaar, door welke oorzaak ook, en ik zal op de oorzaken niet afzonderlijk ingaan, maar het politieke gesternte om tot een kabinet te komen was uitermate moeilijk. Het 1 april-debat, Afghanistan, om maar een paar hobbels te noemen, hebben dat proces natuurlijk extra zwaar belast.

VRAAG

Maar het zijn precies dezelfde mensen. Hoe hebben ze u dan kunnen overtuigen dat ze het echt anders gaan doen, waar Nederland om vraagt?

REMKES

Omdat mij gebleken is dat breed de overtuiging dat wij voor de komende periode moeten werken aan een andere agenda breed werd gedeeld. Omdat mij duidelijk werd, ik refereerde daar zojuist aan, dat ook in het gesprek met die negen fracties breed de behoefte bleek om in de toekomst te werken met een kort regeerakkoord, met andere verhoudingen tussen kabinet en Kamer. Dan voeg ik daar maar even een persoonlijke noot aan toe: het zal u ook niet verbazen dat de voormalig voorzitter van de parlementaire staatscommissie daar ook met groot genoegen naar geluisterd heeft.

VRAAG

Is dan het meedenken en mogelijk zelfs ministers leveren, door bijvoorbeeld GL, PvdA, ook een poging om dan inderdaad aan die andere agenda te komen?

REMKES

Dat was in ieder geval een hele nieuwe uitdagende vorm om tot een samenstelling van een kabinet te komen. Er is de afgelopen tijd natuurlijk heel veel gepraat over blokkades. Maar in feite zijn er in het proces drie blokkades opgeheven. In de eerste plaats een blokkade aan de zijde van D66 in de richting van CU. In de tweede plaats een blokkade vanuit de CU. En in de derde plaats een blokkade van CDA en VVD in de richting van de extraparlementaire deelname van bewindspersonen uit bijvoorbeeld de kring van GL en de PvdA.

VRAAG (RTL)

Meneer Remkes, u zegt het zelf al, het was een uiterst moeilijk politiek gesternte. Bent u de afgelopen weken wel eens moedeloos geworden?

REMKES

Als ik dat als karaktereigenschap had gehad, dan hadden ze mij niet moeten nemen.

VRAAG

Er was nooit een moment waarop u dacht ...?

REMKES

Er zijn natuurlijk wel eens lastige momenten, maar ik word niet zo snel moedeloos.

VRAAG

U zei bij de start van uw aanstelling op 8 september: het vertrouwen, de onderlinge verhoudingen, moeten weer groeien. Heeft u dat de afgelopen weken zien gebeuren?

REMKES

Dat heb ik zeker zien gebeuren. De verhoudingen tussen bijvoorbeeld, want dat werd natuurlijk toch altijd wel een beetje als zodanig ‘geframed’, de verhouding tussen bijvoorbeeld de fractievoorzitter van de VVD en de fractievoorzitter van D66, daar is helemaal niets mis mee.

VRAAG

Dus u heeft er voldoende vertrouwen in dat het vertrouwen tussen deze vier partijen groot genoeg is om ook tot een nieuw kabinet te komen?

REMKES

Ja. Er zullen natuurlijk stevige inhoudelijke onderhandelingen gevoerd moeten worden. Maar ik heb vandaag en gisteren vastgesteld dat die onderlinge verhoudingen prima zijn.

VRAAG

U had het over alternatieve vormen van steun door die andere partijen,  waarmee u gisteren ook gesproken heeft. Wat voor vormen zijn dat?

REMKES

Ik heb het eigenlijk al gezegd. Je kunt verklaren je constructief te willen verhouden tot een kabinet. Dus dat betekent dat je niet de dag na het aantreden van het kabinet een motie van wantrouwen steunt. Dat je bij wijze van spreken verklaringen of begrotingen niet bij voorbaat afwijst. Dat kunnen vormen van alternatieve steun zijn. Je kunt vormen van alternatieve steun hebben door over een bepaald thema te willen meepraten. En je kunt vormen van alternatieve steun in een extraparlementaire deelname van bewindspersonen hebben, zoals we dat in het verleden ook wel een keer hebben gehad.

VRAAG

Al die opties liggen wat u betreft nog op tafel?

REMKES

Er ligt een open uitnodiging. Zo verwijs ik naar het verslag. En die open uitnodiging is ook serieus bedoeld.

VRAAG (AD)

Ja, meneer Remkes, die open uitnodiging aan die andere partijen, kan die nog steeds bestaan uit het leveren van bewindspersonen aan dit kabinet?

REMKES

Antwoord: ja.

VRAAG

Heeft u grond gekregen voor bevestiging dat die partijen dat willen en dat die vier zittende partijen die een kabinet gaan vormen dat ook willen?

REMKES

Ze hebben aan de tafel gisteren verklaard dat ze zo ver nog niet zijn. Maar dit signaal moet zo verstaan worden dat het denken bij niemand de komende week mag stilstaan. Dus binnen de vier bestaat de hoop dat het denken zo ver voortschrijdt, dat die bereidheid alsnog ontstaat.

VRAAG

Ligt het niet voor de hand dat u als man die voor de doorbraak zorgde, dat die ook de volgende fase gaat begeleiden, als hoeder van de afspraken?

REMKES

Daar kan ik op dit ogenblik helemaal geen antwoord op geven want er staat een passage in het verslag waarbij de vier fractievoorzitters zich de komende uren, dagen gaan beraden over de optimale vorm van begeleiding. En dat zien we wel.

VRAAG  (ANP)

U bent bezig met het binden van die negen partijen uit het constructieve midden. Buiten die partijen kwamen, op het nieuws dat het met deze vier partijen de basis wordt, juist ook veel boze reacties. Staat dat een vruchtbare samenwerking met de Staten-Generaal, zoals dat is geformuleerd, niet heel erg in de weg?

REMKES

Waarom zou dat zo zijn?

VRAAG

Je krijgt toch misschien een beetje het idee dat het het midden tegenover de flanken wordt, nog extra.

REMKES

Hoe de Kamer allemaal reageert, daar kan ik natuurlijk helemaal niets over zeggen. Ik heb waargenomen dat er aanvankelijk een aantal blokkades lagen, ook zoals zojuist gezegd, dat er een aantal blokkades werden opgeheven en dat niet iedereen bij het resultaat van dit politieke proces staat te juichen. Ja, daar schrik ik natuurlijk niet van. Dat is wat mij betreft all-in the game. Maar die vruchtbare samenwerking, ik heb verwezen naar het gesprek met de negen, en ik heb niet de illusie dat dit signaal, laat ik het zo maar formuleren, bijvoorbeeld bij de fractie van de heer Wilders tot in één keer tot een grote ommezwaai zal leiden.

VRAAG

U kunt niet zeggen of u straks weer de informateur bent. Wel staat er in het verslag dat er eventueel meerdere informateurs zijn. Is dat iets wat u ook positief zou zien?

REMKES

Ik denk dat een evenwichtige benadering alleen maar toegejuicht kan worden. Informateurs hebben soms ook nog andere dingen te doen dus ik zie samenwerking eigenlijk alleen maar als winst.

VRAAG

Maar een evenwichtige benadering? Moet er dan van elke partij een ...

REMKES

Dat leest u dus niet in het verslag. Want dat zou betekenen, vier informateurs, en dat is niet aanbeveling.

VRAAG

Maar een evenwichtige benadering zou dus twee informateurs eventueel betekenen?

REMKES

Dat zou prima kunnen.

VRAAG (FD)

Meneer Remkes, ik vraag me af of dit niet een beetje wensdenken is. U zegt dat de vier zittende partijen nog niet zo ver zijn dat ze ministers van buiten die vier willen aantrekken. In hoeverre staan ze open voor, zeg maar inmenging in die eerste fase van het opstellen van een regeerprogramma?

REMKES

Die uitnodiging ligt er. Maar naarmate de tijd voortschrijdt worden de kansen om daadwerkelijk invloed uit te oefenen natuurlijk kleiner, zo nuchter moet je ook met elkaar zijn. Maar de uitnodiging ligt er. En is bewust ook vanuit een positieve invalshoek op die manier geformuleerd. Maar ik sluit natuurlijk niet uit dat daar ‘at the end’ geen gebruik van gemaakt wordt.

VRAAG

Nee, want ik lees het een beetje als, u zegt: die vier van de huidige coalitie zijn nog niet zo ver en u zegt…

REMKES

Nee, dat heb ik niet gezegd. Het is vanuit de vier bedoeld uitdrukkelijk als uitnodiging.

VRAAG

Oh dus de buitenstaanders zijn nog niet zo ver?

REMKES

Nee, kijk. De kernvraag zal zijn, want er zijn natuurlijk voldoende zeer gekwalificeerde mensen in de kring van PvdA en van GL bijvoorbeeld. De kernvraag is dan: als die mensen benaderd worden en zij bellen in dit geval meneer Klaver of mevrouw Ploumen, met de vraag: raadt u ons aan of raadt u ons af om extraparlementair toe te treden tot het kabinet, om dat antwoord op die vraag gaat het.

VRAAG (NRC)

Meneer Remkes u zegt: de volgende fase kan nog wel eens heel snel gaan. Nu hebben VVD en D66 in de zomer samengewerkt aan een soort startdocument voor de formatie. Wat is daarvan de status?

REMKES

De status is, ik geloof dat het aangeduid is, als een soort bouwsteen voor een regeerakkoord. Een document op hoofdlijnen. Dus het zal ongetwijfeld zo zijn dat dat verhaal op de formatietafel aanwezig is en dat daar ook uit geput kan worden. Want ja die partijen hebben natuurlijk veel zinnig werk gedaan en het is logisch dat de vrucht van die zinnige arbeid ook weer wordt meegenomen in de inhoudelijke gesprekken die gaan komen.

VRAAG

Hebben jullie het er de afgelopen tijd ook over gehad, en dat vraag ik omdat de partijleider van de VVD de afgelopen tijd heeft gezegd: nou nee, als we gaan onderhandelen dan schuiven we dat opzij en dan beginnen we opnieuw aan onderhandelingen.

REMKES

Nee hoor, er is wel even over gepraat, maar ik heb van de fractievoorzitter van de VVD begrepen dat hij ofwel te kort door de bocht heeft geformuleerd, ofwel dat hij dat anders bedoeld had.

VRAAG

Oké. Dan een andere vraag want u heeft het over een beknopt regeerakkoord, dat alle partijen dat willen. En dan toch een belangrijk nuanceverschil: is dat een afspraak die gemaakt is of een voornemen?

REMKES

Dat is eigenlijk beide. Dus het is een voornemen, maar het is aan die tafel ook een afspraak.

VRAAG

En is het een afspraak, want op een voornemen kun je al gaandeweg nog erachter komen dat het niet lukt en een afspraak is gemaakt?

REMKES

Ja, de afspraak is gemaakt. En ik ga ervanuit dat de twee nieuwe informateurs dat proces ook zullen bewaken.

VRAAG

De twee nieuwe informateurs?

REMKES

De twee nieuwe informateurs, ja.

VRAAG

Dus dat worden er sowieso twee?

REMKES

Ja, dat is in feite de aanbeveling.

VRAAG

Dan nog een laatste vraag, want politiek leiders hebben de afgelopen tijd de mond vol gehad van een nieuwe bestuurscultuur, een dualistisch systeem, hoe belangrijk dat is. U krijgt de opdracht: onderzoek een minderheidskabinet. En uiteindelijk komt het neer, ondanks alle afspraken, alle extraparlementaire opties waar al dan niet gebruik van gemaakt kan worden, bij het oude. En dan vraag ik u niet alleen als informateur maar ook als voorzitter van die staatscommissie: wat zegt dat dan over deze partijen? Willen ze het wel? Durven ze het wel?

REMKES

Ja, anders was de conclusie gisteren niet op deze wijze door mij getrokken. En anders hadden de fracties vandaag niet aan tafel gezegd: wij kunnen instemmen met de conclusies van de informateur. Dus ik ga ervanuit dat deze uitdrukkelijke wens ook daadwerkelijk ingevuld gaat worden. Dus daar kijk ik ook echt optimistisch naar uit. Er is volgens mij geen reden om op dat punt grote somberheid te hebben. Maar u moet het resultaat daarvan afwachten.

VRAAG

Want het kan zo zijn dat het uiteindelijk toch eindigt met alleen bewindspersonen van deze vier partijen?

REMKES

Ja, omdat je daarvoor natuurlijk, dat heb ik dacht ik net gezegd, je bent daarvoor afhankelijk van wat anderen willen. Want als van tevoren, op die manier is er ook over gesproken, vaststaat dat een kandidaat-bewindspersoon ‘nee’ krijgt van zijn eigen fractievoorzitter, bijvoorbeeld van de PvdA of GL, dan heeft het natuurlijk geen enkele zin om de telefoon te pakken en die te gaan bellen. Dus je bent in die zin gewoon afhankelijk van anderen.

VRAAG (VOLKSKRANT)

Meneer Remkes, ik wil even wat aandacht vragen voor datgene wat u in uw eindverslag heeft geschreven. CU heeft uitgesproken eventueel mee te willen praten, maar heeft wel een aantal zorgen bij u neergelegd. En gevraagd om goede afspraken over onderwerpen als medische ethiek. Waar zijn die gesprekken over gegaan met u?

REMKES

Nou ja, een van de onderwerpen waar ik met meneer Segers over gesproken heb dat is bijvoorbeeld over dat wetsvoorstel van Pia Dijkstra. En over het proces wat daarbij aan de orde kan zijn. Ik heb vastgesteld dat ook door de fractie van CU en volgens mij heeft de heer Segers dat ook bij eerdere gelegenheden al aangegeven, dat er geen blokkade ligt op de vraag bij dit soort onderwerpen wat de Kamer doet. Ik bedoel, dit is een initiatiefwetsvoorstel en het zou ook heel gek zijn als er afspraken aan een formatietafel gemaakt zouden worden die het parlement juist in zijn mogelijkheden beperkt. Dat zou inderdaad een vorm van oude politieke cultuur zijn.

VRAAG

Mag ik daar uit opmaken dat de CU dus eigenlijk heeft gezegd dat zij akkoord zijn met het feit dat dat een vrije kwestie in de Kamer wordt?

REMKES

Ja. Het parlementaire debat wordt niet van tevoren bepaald. Het resultaat van het parlementaire debat wordt ook niet van tevoren bepaald. Bij Kamerinitiatieven ligt het ultieme politieke moment bij de vraag of het kabinet via contrasignering dat ook voor zijn rekening neemt en de uitvoering van de wet voor zijn rekening neemt. Dat is voor een kabinet en ook voor de politieke beoordeling van deelnemers in het kabinet het ultieme moment.

VRAAG

Dan nog een vraag over uw opmerking dat dit een kabinet wordt op geheel nieuwe leest en alles wordt anders. Het is ook een kabinet dat is afgetreden om een heel groot staatsrechtelijk schandaal. Hoe geloofwaardig is het eigenlijk als leden uit dit demissionaire kabinet terugkeren?

REMKES

Ik zal mij niet laten verleiden tot allerlei beschouwingen over de Toeslagenaffaire en de ernst daarvan. Het is mij iets te simpel om dat uitsluitend aan het huidige demissionaire kabinet toe te schrijven. Als je echt even in de oorzaken duikt en er komt natuurlijk nog een parlementaire enquête, waarbij ook de rol van de Tweede Kamer wordt onderzocht, dan ligt dat een stukje gecompliceerder.

VRAAG

Maar toch is in de beeldvorming voor de mensen thuis gewoon een continuering. Mocht dit tot een goed einde komen van een kabinet dat is afgetreden om een schandaal, moeten die gezichten dan terugkeren? Het is heel goed te begrijpen dat bijvoorbeeld Rutte, Kaag of Hoekstra zouden terugkeren als partijleiders. Maar als we het zouden hebben over alle andere demissionaire bewindspersonen, kunnen die nog geloofwaardig deelnemen in een nieuw kabinet?

REMKES

Nee maar er zal ongetwijfeld ook sprake zijn van een aantal nieuwe gezichten in dat nieuwe kabinet. En ik kan mij ook zomaar voorstellen dat de afhandeling van de Toeslagenaffaire ook nog wel even aan de formatietafel aan de orde komt.

VRAAG (NU.NL)

Meneer Remkes, D66-leider Sigrid Kaag zei eigenlijk van: ja, het is of deze optie of nieuwe verkiezingen. Is dat ook uw indruk?

REMKES

Dat was ‘at the end’ deel ik die impressie met mevrouw Kaag. Want de politiek kon zich en kan zich geen langer proces veroorloven, want dat zou zeer ten koste zijn gegaan van de geloofwaardigheid van de politiek en ook van het openbaar bestuur moet ik zeggen.

VRAAG

Is er met dat argument ook wellicht druk uitgeoefend op de D66-leider?

REMKES

Druk uitgeoefend niet. Maar dat gevoel van urgentie dat is aan die tafel natuurlijk wel aan de orde geweest.

VRAAG

Maar vooral bij haar? Want er waren natuurlijk nog andere opties die zij liever had gezien.

REMKES

Nee, dat gevoel van urgentie was bij iedereen wel aanwezig.

VRAAG

Nog een andere vraag: deze coalitie in spe wellicht heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer. Heeft dat nog een rol gespeeld eigenlijk in de gesprekken die u met de partijleiders heeft gevoerd?

REMKES

Heeft op de achtergrond een beperkte rol gespeeld. En dat is geen wijziging in de situatie. Het kabinet wat aantreedt, zal net als nu ook, en ook dat is natuurlijk niet nieuw, op een creatieve manier moeten proberen meerderheden in de Eerste Kamer achter zich te krijgen. In plaats van dat je je bij voorbaat van steun kunt verzekeren. Want dat is ook wel een beetje de dood in de pot van de politiek.

VRAAG

Wat bedoelt u dan met dat laatste, dat dat de dood in de pot van de politiek is?

REMKES

Als kabinetten bij voorbaat op de meerderheid kunnen rekenen, dan heeft dat iets in zich van gemakkelijk even op de automatische piloot, van we hebben toch wel een meerderheid. En dat is voor het politieke proces niet goed. Dat raakt overigens ook natuurlijk aan de verhouding, als het gaat om dat dunne regeerakkoord, aan de verhouding tussen kabinet en Kamer. Omdat dat dunne regeerakkoord een geringere binding vanuit de Kamer geeft in de richting van het kabinet.

VRAAG

Dus een minderheid is eigenlijk gewoon een zegen?

REMKES

Ik vind als democraat en als overtuigd dualist, vind ik dat een zegen. Daarom verwees ik zojuist ook even naar het rapport van de parlementaire staatscommissie, waar op dit thema ook uitvoerig wordt ingegaan.

VRAAG (HART VAN NEDERLAND)

U zegt, er kunnen van die andere partijen ook nog bewindspersonen geleverd worden. Geldt dat dan bijvoorbeeld ook voor SGP en mevrouw Den Haan?

REMKES

Zij hebben bij mij aan tafel te kennen gegeven dat van die gelegenheid geen gebruik wordt gemaakt.

VRAAG (NIEUWSUUR)

Meneer Remkes, u presenteert een nieuwe manier om een kabinet te vormen. Is het ook niet ergens toch een soort van wanhoopsdaad?

REMKES

Ik geloof dat Herman Tjeenk Willink weleens gezegd heeft: formeren is faseren. Zo moet u dit ook zien. Dat heeft niets met een wanhoopsdaad te maken. Ja, je begint aan een proces vanuit een bepaalde invalshoek en langs de lijn van het afpellen van mogelijkheden kom je hier uiteindelijk op terecht.

VRAAG

Maar wat heeft uiteindelijk dat zetje gegeven dan om tot dit resultaat te komen?

REMKES

In feite wordt dat proces in het verslag geschetst, dus u kunt dat in het verslag precies nagaan, hoe het verloop is geweest.

VRAAG

Maar misschien kunt u het even in uw eigen woorden vertellen?

REMKES

Ik ben natuurlijk conform de opdracht begonnen aan een minderheidskabinet. En zeg maar een traditioneel minderheidskabinet. En heb op een gegeven ogenblik vast moeten stellen dat dat niet ging vliegen. De volgende stap was dan: kun je ook nog onorthodox denkend, langs een aantal andere lijnen bij een kabinet komen dat misschien wat onorthodox van samenstelling is, maar dat wel mag vertrouwen op voldoende steun in de Staten-Generaal. Daar staat ook in het verslag een vrij uitvoerige beschouwing over. En uiteindelijk concludeer je dan: dat gaat ook niet vliegen. Dus is er nog één mogelijkheid: en dat is deze.

VRAAG

En heeft u het idee dat dat zetje van misschien nieuwe verkiezingen ...?

REMKES

Daar heb ik zojuist in feite antwoord op gegeven, dat had ik echt een blamage gevonden.

VRAAG (BNR)

Ja, meneer Remkes, als buitenstaander kan je het idee hebben na de snelle ontwikkelingen van gisteravond, dat mevrouw Kaag en D66 daar op die binnenplaats, iets op de inhoud of qua personele bezetting, iets toegezegd is. Heeft u daar weet van?

REMKES

Volgens mij is er door niemand iets toegezegd.

VRAAG

Dus er zijn nog geen afspraken gemaakt over inhoud en personele bezetting?

REMKES

Nee, in ieder geval niet waar ik bij zat.

VRAAG

De afgelopen dagen kwam er ook veel informatie naar buiten via de achterkant van politieke partijen zullen we maar zeggen. Dus niet alleen hier voor de microfoon, maar allerlei geruchten over hoe partijen in de wedstrijd zaten, ook over uw optreden werd van alles geroddeld zullen we maar zeggen. Heeft dat het proces beïnvloed?

REMKES

Kijk, ik ben niet van suiker. Dus dat heeft wat mij betreft het proces niet beïnvloed. Want ik ben wel gewend dat er heel veel flauwekul wordt verteld.

VRAAG

Dus de onderhandelingspositie van bepaalde partijen is niet verzwakt of versterkt door al dat gedoe op de achtergrond?

REMKES

Nee, volgens mij is gewoon langs zakelijke redenering in het proces tot conclusies gekomen.

VRAAG

Als we het hebben over een verse start en nieuwe bestuurscultuur, wat zegt u dan over die manier van communicatie?

REMKES

Kijk vraagt u mij niet naar een wat meer algemene beoordeling van dit soort praktijken. Want die praktijken, dat is niet alleen van toepassing op dit proces, maar ik stoor mij regelmatig aan het beeld dat de sfeer in Den Haag wel eens helemaal gericht is op het kapotmaken en niet op het heel maken.

VRAAG

Maar nog een keer terug naar die communicatie via de achterkant: wat ziet u daar precies van dan?

REMKES

Daar heb ik het dus over. Dat is een praktijk die gericht is op het kapotmaken. En niet op het heel maken.

VRAAG

Dus de komende weken als de inhoudelijke gesprekken starten, dan moet dat ook stoppen?

REMKES

Wat mij betreft wel.

VRAAG (DE TELEGRAAF)

Meneer Remkes, u zei: ik heb eigenlijk drie blokkades opgeheven. Wat zijn de blokkades die nog over zijn en wat zou u misschien uzelf, maar ook misschien andere opvolgers, meegeven in het volgende proces?

REMKES

Er zijn in het voorstel zoals het nu op tafel ligt, geen blokkades meer.

VRAAG

Oké. Wat zou volgens u de meest constructieve wijze zijn om nu zo snel mogelijk dan toch tot een zittend kabinet te komen?

REMKES

Zo snel mogelijk, te beginnen met volgende week, praten over de inhoud. Er liggen een groot aantal problemen die om een oplossing vragen, de samenleving vraagt om een oplossing. De aard van de problematiek is dusdanig ernstig dat daar echt hele stevige stappen vooruit gezet moeten worden. En dan ben ik dus weer even terug bij die andere agenda. En dat het dus niet zo is dat dit demissionaire kabinet gewoon maar op de oude paden verder loopt.

VRAAG

En kunt u dan aangeven of u zelf wel bereid bent om daar een oplossing aan bij te dragen, door u als persoon, om nog in het verdere proces ook een rol te vervullen?

REMKES

Daarvan heb ik net gezegd: er staat een passage in het verslag en dat zien we wel, waar de fractievoorzitters in wijsheid toekomen. Ik bedoel je moet pas over de brug lopen als je er voor staat.