Zalm: Goede hoop dat formatie moet kunnen lukken

ZALM:
Ik denk dat er bijna niets zo deerniswekkend is als een persconferentie van een informateur die nog niet klaar is met zijn werk. Hoewel, als je wel klaar bent is het ook deerniswekkend, want dan is er geen enkele belangstelling voor. Maar dat hoort ook een beetje bij de functie. Precies drie weken geleden zijn we aan de slag gegaan om te kijken of er een coalitie mogelijk is van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. We hebben de tijd goed gebruikt. Bijna alle onderwerpen zijn aan bod geweest, vaak al meerdere keren. We hebben veertien onderhandelingsdagen gehad aan de centrale tafel, vaak ook lange dagen. Daarnaast hebben we ook werkgroepen actief gehad in verschillende samenstellingen, waarin fractiespecialisten zitten. En uiteraard zijn er allerlei soorten bilaterale contacten van mij met de onderhandelaars, maar ook onderhandelaars onderling. Ik kan wel zeggen: de sfeer is goed. Ik heb een aantal van dit soort dingen ook meegemaakt. De sfeer is informeel, men kijkt elkaar recht in het gezicht en iedereen heeft ook de wil om er uit te komen. Dus dat is een goed voorteken. We zoeken naar oplossingen in verschillende combinaties en we zetten soms duo's aan het werk die per onderwerp ook kunnen verschillen qua samenstelling. De grote vraag is natuurlijk van 'gaat dit lukken?' en 'wanneer staat er een kabinet op het bordes?' Nou, die antwoorden heb ik dus niet. Als er een akkoord is, dan is er een totaalakkoord. Ik heb wel hoop, goede hoop dat dit zou moeten kunnen lukken. Niets blijft onbesproken. Er wordt gediscussieerd. Er wordt ook gelachen, gelukkig. En iedereen zoekt mee naar oplossingen. In de week van 7 augustus gaan we weer door. De verwachting is dat we de eerste vergadering zullen hebben weer op 9 augustus. Dan zitten we ook weer in het Johan de Witthuis. De Kamer is natuurlijk wel de natuurlijke plek om dit soort bijeenkomsten te houden. Aan de andere kant: daar kun je ook eens even in de tuin lopen, en dat is toch ook voor de sfeer prettig. Dus de onderhandelaars hebben erop aangedrongen dat we in het Johan de Witthuis de volgende vergadering zouden hebben. Dan is het overigens niet een kwestie van nog eventjes afronden. Hoezeer iedereen dat zou willen, ik ook, maar het is vrij ingewikkeld om met vier partijen met grote opgaven, een beperkt budget - want de minister van Financien heeft medegedeeld dat het allemaal toch wat minder is dan dat het er eerder uitzag - en ook nog partijen die vanuit een heel verschillende achtergrond komen, om dan tot een samenhangend regeerakkoord te komen. Dus in Tour de France-termen: we hebben een paar bergetappes achter de rug, er komen nog een paar bergetappes en we zijn nog zeker niet in Parijs. Ik heb goede hoop dat het peloton daar kan aankomen.

VRAAG:
Meneer Zalm, u heeft enige ervaring met formaties. Als u nou in één woord een karakterisering van deze formatie zou moeten geven tot nu toe?

ZALM:
Zeer goede sfeer en informeel.

VRAAG:
En kan het nog kernachtiger?

ZALM:
Nee. Nee, anders had ik het wel gedaan.

VRAAG:
Als u nou in percentages moet aangeven hoe groot de kans is dat dit slaagt, wat zou u dan zeggen?

ZALM:
Ja… Je kan niet alles in cijfers uitdrukken.

VRAAG:
Tachtig procent?

ZALM:
Nee, ik ga geen cijfer geven. Nee.

VRAAG:
Heeft u gemerkt dat het vertrouwen is toegenomen de afgelopen drie weken, tussen met name de heren Segers en Pechtold?

ZALM:
Ik denk dat je wel kan zeggen dat… Kijk, we kwamen allemaal nieuw binnen. Althans, de ChristenUnie en ik. De anderen hadden elkaar al eens geroken. Dat gedurende tijd je wel kan zeggen dat er sterker vertrouwen is.

VRAAG:
Kunt u daar een voorbeeld van geven?

ZALM:
Nee.

VRAAG:
Gaat het dan ook over medisch-ethische zaken, dat je elkaars mening respecteert en de ruimte gunt?

ZALM:
Nee, ik ga geen voorbeelden geven.

VRAAG:
Nog één vraag. De heer Segers zei: op 7 augustus moeten we echt aan een aantal grote hobbels beginnen. Begint dan het echte werk en wordt dan duidelijk of dit slaagt?

ZALM:
We hebben nog een aantal bergetappes, ja.

VRAAG:
En de finish is nog niet in zicht?

ZALM:
Nee. Nee, ik kan dus ook geen eindtijdstip geven. Ik kan ook niet beloven dat dit gaat lukken.

VRAAG:
De Trêveszaal voor Rutte-III is nog ver weg.

ZALM:
Nou, ik ga ook niet zeggen dat het nog heel lang gaat duren, maar ik kan het op dit moment niet beoordelen.

VRAAG:
Maar Prinsjesdag, haalt u dat?

ZALM:
Tijd is minder belangrijk dan kwaliteit.

VRAAG (RTL):
Meneer Zalm, eerder waren er geluiden dat, zeg maar, financieel-economisch op hoofdlijnen dingen de komende weken doorgerekend zouden worden door het Centraal Planbureau. Vanmiddag zei Alexander Pechtold, D66: dat gaat nog niet gebeuren. Is dat een tegenvaller?

ZALM:
Nee hoor. Ik ga gewoon tijdens de vakantieperiode door met alles wat ik nuttig en nodig vind ter voorbereiding van de komende besprekingen.

VRAAG:
U gaat zelf gewoon doorwerken de komende twee weken. Laat u ook dingen doorrekenen?

ZALM:
Ik heb contacten met zowel het ministerie van Financien als het Centraal Planbureau als met het Planbureau voor de Leefomgeving. Dus ik doe alles wat nodig is om een goede voorbereiding te hebben voor de rest van de besprekingen.

VRAAG:
En bent u dan ook al bezig met tekstvoorstellen?

ZALM:
Dat zou best kunnen.

VRAAG:
U schrijft zelf nu al een aantal compromissen uit, zeg maar.

ZALM:
Dat zou best kunnen.

VRAAG:
Dus dat als ze terugkomen, er ineens iets op tafel ligt?

ZALM:
Nou, er ligt geen compleet regeerakkoord ineens.

VRAAG:
Maar gewoon wel delen, daar waar het lastig is. Daar doet u voorstellen voor.

ZALM:
Nou ja, dat is denk ik de rol.

VRAAG (NOS RADIO):
U zei dat, om in de Tourtermen te blijven, u een aantal bergetappes achter de rug had ook. Dan zou je kunnen concluderen dat er ook al een aantal onderwerpen zijn afgerond. Een aantal moeilijke hobbels zijn genomen.

ZALM:
Ja. Nee, niks is afgerond totdat alles is afgerond.

VRAAG:
Ok, maar het is dus niet zo dat er een aantal zaken in ieder geval geparkeerd kunnen worden om later ingeschoven te worden in een totaalpakket?

ZALM:
Nee, kijk, ik heb wel indrukken over welke onderwerpen we daar betrekkelijk gemakkelijk overeenstemming zouden kunnen bereiken en over welke onderwerpen we echt nog wel eens even stevig aan de tafel om discussie moeten hebben. Die heb ik. Ik ga niet de bergen onthullen die wij beklommen hebben en succesvol beklommen hebben, en ook niet de bergen die we nog moeten doen.

VRAAG:
Kunt u wel aangeven waar in de etappekoers wij ons op dit moment bevinden?

ZALM:
In de bolletjestrui.

VRAAG:
Ik bedoel meer, laat maar zeggen: had u een schema in uw hoofd ongeveer? En wordt dat schema nog steeds gevolgd?

ZALM:
Nee, een tijdsschema heb ik me niet aan gewaagd.

VRAAG:
Onderwerpenschema?

ZALM:
Ja, alle onderwerpen. Daar heb ik me wel aan gewaagd. En we hebben in de afgelopen drie weken alle onderwerpen soms diepgaand en soms vluchtig besproken, en soms meerdere keren besproken. En straks gaan we weer verder.

VRAAG:
Ligt het meeste werk nog voor u of het meeste werk nog achter u?

ZALM:
Ik weet het niet. Misschien weet u het.

VRAAG:
Nee, want ik zit er niet bij. U bent degene die erbij zit.

ZALM:
Sommigen weten al hoe de samenstelling van het kabinet op het bordes is, dus… Jullie weten veel meer dan ik.

VRAAG:
Ik zou niet durven beweren dat ik dat weet, maar ik zou wel graag van u willen weten of u denkt dat het mogelijk is om nog vóór Prinsjesdag een kabinet af te ronden.

ZALM:
Durf ik niet te zeggen.

VRAAG:
Klinkt niet heel hoopvol.

ZALM:
Jawel, maar kijk, wat ik geleerd heb, is wat het aller slechtste is wat je kan doen, is overpromise and underdeliver.

VRAAG:
Verwachtingenmanagement is dit?

ZALM:
Ja. Ik houd het maar een beetje low key.

VRAAG (BNR):
Meneer Zalm, de vorige formatie, althans de vorige poging met GroenLinks, die liep vast op klimaat en vooral migratie. Ik begreep van Gert Jan Segers vanmiddag dat er in ieder geval qua migratie een totaal ander soort voorstel in de maak is als dat op tafel lag bij de formatiepoging met GroenLinks. Wat kunt u daarover zeggen?

ZALM:
Nee.

VRAAG:
Niks?

ZALM:
Nee. Dat is een lekker kort antwoord.

VRAAG:
Ja, dat is heel kort. Dat klopt, maar het was nogal een cruciaal punt.

ZALM:
Nee, ik kan er wel iets over zeggen, maar ik wil er niks over zeggen, omdat alle onderwerpen die we behandeld hebben, het helpt niet als er allerlei deelinformatie naar buiten komt.

VRAAG:
Kunt u wel zeggen of het akkoord wat in de maak is over migratie, dat dat past binnen de internationale verdragen?

ZALM:
Nee. Ik zeg helemaal niks.

VRAAG:
Ook dat kunt u niet…?

ZALM:
Nee, dat lijkt mij niet verstandig.

VRAAG:
Echt?

ZALM:
Ja, dat lijkt mij inderdaad niet verstandig.

VRAAG:
Misschien tot slot. We hebben nu bijna een halfjaar of misschien wel meer dan een halfjaar formatie met zeer weinig transparantie over de inhoudelijke voorstellen.

ZALM:
Klopt.

VRAAG:
Wordt het tijd, denkt u, om bij een volgende formatie dat misschien anders te gaan doen? Omdat u nu het land, de bevolking, volledig in het ongewis laat over besluiten die er straks de komende vier jaar gemaakt moeten worden.

ZALM:
Nee, als je zeker wilt zijn dat er nooit een kabinet komt, dan is transparantie de oplossing.

VRAAG:
Dat is nog steeds zo?

ZALM:
Ja.

VRAAG (DE VOLKSKRANT):
Meneer Zalm, hoe is het zo gekomen dat deze week eigenlijk een beetje in elkaar is geschoven tot tweeënhalve dag?

ZALM:
We hebben twee avondvergaderingen ook gehad. Dus het was iets meer dan tweeënhalve dag, zou je kunnen zeggen. En ik denk dat ook onderhandelaars toe zijn gewoon aan vakantie. En ik snap dat. Sommigen zijn al ik weet niet hoe lang bezig geweest met de campagne eerst en daarna allerlei onderhandelingen. Het is niet alleen… U ziet natuurlijk ze binnenkomen en er weer uit gaan, maar ze hebben ook nog fracties, ze moeten stukken lezen, sommige deskundigen willen ze zelf ook raadplegen. Dus ik vind dat er een hele zware last drukt op die onderhandelaars en ik denk dat het goed is, ook voor het proces, dat ze nu even ertussenuit zijn.

VRAAG:
Ja, dat was mijn volgende vraag eigenlijk: zo'n vakantie heeft ook een zeker risico in zich. Je zou zomaar op het strand kunnen zitten en nog eens kunnen gaan nadenken over wat je allemaal wellicht hebt toegezegd of waar je enthousiast over leek in dat Johan de Witthuis en daarop kunnen terugkomen bij terugkomst.

ZALM:
Wij hopen dat, en ik hoop dat de vakantie de blik verbreedt en niet vernauwd. En meestal is een vakantie blikverbredend.

VRAAG:
Een van uw voorgangers boekte een moment van reflectie in.

ZALM:
Nou, dat is dit moment.

VRAAG:
Dat had niet echt een goede uitkomst.

ZALM:
Nou, dan eens kijken of ik het beter kan doen.

VRAAG (SBS):
Meneer Zalm, u was daarnet in wielertermen aan het spreken. Wie is nu de meest strijdlustige?

ZALM:
Dat is ex aequo. Nee ze zijn allemaal heel actief. En ook enthousiast. Dus ik vind ze allemaal strijdlustig, dan wel in de coöperatieve sfeer. Dus niemand die denkt van nou er is geen enkel gevoel dat een van de partijen een dubbele agenda heeft of eigenlijk niet wil en alleen maar onderhandelt om straks te kunnen zeggen kijk eens, ik heb het hierop laten breken. Dus er is echt een wil om eruit te komen. Maar het is complex, gelet op de samenstelling en de achtergronden van die vier partijen.

VRAAG:
Niemand die aan het elastiek hangt?

ZALM:
Iedereen doet gewoon zijn best. En iedereen zit anders in elkaar. Maar het gemeenschappelijke is de wil om dit tot een goed einde te brengen, dat zie ik bij alle vier de partijen.

VRAAG:
Meneer Zalm, u sprak net eventjes over informatie van de minister van Financiën dat het er toch minder goed uitziet dan wij misschien weten. Klopt dat?

ZALM:
Nee, dat is denk ik de voorjaarsnota die een aantal overschrijdingen en gaten in de begroting liet zien.

VRAAG:
Dat is gewoon het beeld van de voorjaarsnota? Dat is niet nieuw?

ZALM:
Ja, dat is publieke informatie.

VRAAG:
Verwacht u dat een in nieuw regeerakkoord het woord bezuinigingen nog terug gaat komen?

ZALM:
Ja, ik bedoel als je zelfs in goede tijden zal je altijd ook moeten kijken waar kunnen wij, ook vanwege de lange termijn die je nastreeft, kijken of er nog dingen ook kunnen minderen in plaats van alleen maar eenvoudig opstapelen voor die uitgedeeld worden. En de budgettaire ruimte is krap. Er zijn veel ambities. We zullen ook moeten kijken waar we kunnen minderen. Maar goed, dat is een beetje mijn oude vak zeg maar.

WESTER (RTL NIEUWS):
(onverstaanbaar, geen microfoon)

ZALM:
Nee, nee. Zo lopen de gesprekken niet. Ook niet over dit onderwerp.

VRAAG:
Heeft u beloofd om de onderhandelaars echt twee weken lang hun jas op te hangen of stuurt u ze misschien nog wel een stuk (onverstaanbaar, geen microfoon)

ZALM:
Ik ga ze niet lastigvallen, nee.

VRAAG:
(onverstaanbaar, geen microfoon)

ZALM:
Ik ben lekker even eigen baas.